Van het Vlaams Blok naar het Vlaams Belang. Een gewijzigde houding in de Vlaamse dagbladpers? (Lieve Dierickx)

Hoe moet er als nieuwsverstrekker worden omgegaan met extreem – rechts in het algemeen en met het Vlaams Blok/Belang in het bijzonder? Deze discussie is zowat op elke redactie gevoerd. Maar toch is het journalistieke debat over de pers en extreem – rechts niet afgelopen, integendeel. Niet voor niets gaf Siegfried Bracke, politiek verslaggever bij de VRT – televisie, toe dat deze discussie de moeilijkste ooit was die er bij de openbare omroep is gevoerd.[1]

In de berichtgeving tegen extreem - rechtse partijen zijn een aantal strategieën mogelijk gaande van doodzwijgen, marginaliseren, ontmaskeren, normaliseren of kritisch benaderen.[2] Maar ook over de te volgen strategie zijn vele redacties en journalisten het niet eens. Negatie lijkt voor niemand een goede oplossing. Een politieke partij die via democratische verkiezingen 24% van de stemmen achter zijn naam krijgt in Vlaanderen, kan niet zomaar tot het niets worden herleid in de Vlaamse dagbladpers.[3]Een cordon sanitaire in de journalistiek is in tegenstelling tot het politieke cordon, waardeloos.

Aan de andere kant lijkt de eensgezindheid in de omgang met extreem – rechts ver zoek. Pogingen van politicus Patrick Dewael voor het uitschrijven van een deontologische code over hoe extreem – rechts in en door de media het best kan worden benaderd, haalden niets uit.[4] Een dergelijke code veronderstelt immers dat men het grotendeels eens is over een aantal uitgangspunten, maar hierover is hoegenaamd geen sprake. Ook de openbare omroep nam in haar nota ‘VRT en de democratische samenleving’ expliciet een afkeurende houding aan.[5] De nota beschouwt het Vlaams Belang ‘niet als een partij als alle andere’. Dit impliceert extra voorwaarden vooraleer Belangers of Belanggebeurtenissen door de openbare omroep worden uitgezonden. De nota die in 2001 werd opgesteld, is intussen verscherpt aangezien niet iedereen binnen de VRT dezelfde houding aannam.

De omgang met extreem – rechts wordt met andere woorden tot op de dag van vandaag nog steeds bepaald door elke redactie afzonderlijk. De discussie blijft echter voortduren en is actueler dan ooit. Vraag is nog steeds welke houding de audiovisuele en geschreven pers moeten aannemen ten opzichte van extreem - rechts in het algemeen en het Vlaams Belang in het bijzonder.

Op 9 november 2004 werden 3 vzw’s van het Vlaams Blok, namelijk De Vlaamse Concentratie, Het Nationalistisch Vormingsinstituut en de Nationalistische Omroep Stichting, op basis van art. 3 van de Wet van 31 juli 1981 definitief veroordeeld tot het “behoren tot” en “medewerking verlenen aan” een groep of vereniging die in het openbaar kennelijk en herhaaldelijk discriminatie of segregatie bedrijft en verkondigt, met name het Vlaams Blok.[6] De facto komt deze veroordeling tevens neer op een partijverbod. Vandaar dat de partij noodgedwongen zichzelf inhoudelijk herprofileert en omvormt tot een nieuwe partij ‘Het Vlaams Belang’ tijdens haar stichtingscongres van 12 november 2004.[7]

De vraag die in deze masterproef wordt gesteld ligt voor de hand: verschilt de houding die de Vlaamse dagbladpers aannam ten opzichte van het Vlaams Blok met de houding die het aanneemt ten opzichte van het Vlaams Belang?

In een eerste deel zal de houding ten opzichte van het Vlaams Blok aan de hand van enkele reeds gevoerde onderzoeken worden voorgesteld. Zo zullen de resultaten van zeven reeds gevoerde onderzoeken kort worden samengevat, net als de conclusies van de onderzoekers afzonderlijk.

Een tweede deel van deze masterproef zal dan via een eigen beknopt onderzoek nagaan wat die houding tegenover het Vlaams Belang inhoudt. Hierbij wordt in een eerste stap het onderzoek methodologisch voorgesteld terwijl de resultaten en conclusies in een tweede stap zullen gepresenteerd worden.

Het derde en laatste deel van deze masterproef zal de uiteindelijke vergelijking maken tussen beide houdingen.

In België is er nog maar weinig gekend over de wijze waarop het Vlaams Blok in de media aan bod komt. Het aantal onderzoeken over dit onderwerp is eerder beperkt. Bovendien zijn het meestal studenten die in het kader van hun eindverhandeling een deelaspect van de problematiek bestuderen. In wat volgt, zal een kort overzicht gegeven worden van de reeds gevoerde onderzoeken en hun voornaamste besluiten. Deze lijst is echter limitatief en verre van volledig. Enkel de meest wetenschappelijke en relevante in het kader van deze masterproef zullen worden aangehaald.

Niet alleen het aantal onderzoeken is beperkt, bovendien zijn de eindconclusies veelal tegengesteld of contradictorisch. Dit maakt een duidelijke en doorzichtige kijk op de houding tegenover het Vlaams Blok er niet gemakkelijker op.

Het allereerste onderzoek naar de aandacht van de pers voor het Vlaams Blok werd gevoerd door Els Schelfhout in 1990, dus nog voor de eerste zogenaamde ‘zwarte zondag’. Zij onderzocht gedurende één maand vóór en twee weken na de Europese verkiezingen van 1989 de artikels die betrekking hadden op de extreem - rechtse partij alleen.

Zo onderzocht Schelfhout 233 artikels waarvan meer dan de helft werd gepubliceerd na de verkiezingen. Van een cordon sanitaire in de media was dus geen sprake. De verschillen tussen de kranten waren wel aanzienlijk: zo publiceerden zowel de Gazet van Antwerpen als De Morgen respectievelijk 70 en 58 artikels terwijl Het Volk met 18 en Het Belang van Limburg met 22 artikels Het Vlaams Blok niet nieuwswaardig vonden. De Standaard (34) en Het Laatste Nieuws (31) bekleedden een tussenpositie.

Hoewel De Morgen een van de meeste artikels publiceerde, was zij toch het meest negatief over het Vlaams Blok. Schelfhout besluit bovendien dat de ‘katholieke’ pers in haar geheel (De Standaard, Het Belang van Limburg, Gazet van Antwerpen en Het Volk) in mindere mate melding maakt van gebeurtenissen die in het nadeel spelen van het Blok.

Wanneer ze dit toch deden, waren ze veelal minder negatief dan De Morgen. Vooral Gazet van Antwerpen toonde zich in haar berichtgeving positiever over het Vlaams Blok.

Een tweede onderzoek concentreerde zich op de audiovisuele media. Pieter Leenknecht analyseerde in 2000 hoe de berichtgeving over het Vlaams Blok verliep tijdens de 19 uur - televisiejournaals van zowel VRT als VTM. Alle journaals in de maand voor de verkiezingen van 13 juni 1999 werden onderzocht.

In deze periode kwam het Blok - als partij - in 17,7 % van het totale aantal nieuwsitems aan bod. Uiteindelijk is dit in vergelijking met haar verkiezingsuitslag van 26,3% iets hoger dan wat de partij proportioneel toekomt. Van deze vermeldingen was het overgrote deel neutraal. Enkel over Agalev waren er meer positieve berichten, terwijl SP en CVP meer negatieve berichten te verwerken kregen dan het Vlaams Blok. Het gaat er echter heel anders aan toe wanneer de politici bij naam vermeld worden. Daar staat het Blok onderaan de ladder met slechts 2,6 % naamvermeldingen, 5,9% in beeld gebrachte en 3,9% interviews van Vlaams Blok - politici. Hetzelfde geldt voor het aantal citeringen en parafraseringen van Blokkers. Met 3,4% zitten zij bij de groep die de minste aandacht krijgt.

Als partij komt het Vlaams Blok, in verhouding tot de omvang van de partij, dus meer aan bod dan andere partijen. Haar vertegenwoordigers daarentegen krijgen wel aandacht in het journaal, maar veel minder dan deze van de andere politieke fracties. Niet alleen wordt er over hen weinig gesproken, ze komen ook zelf niet aan het woord en krijgen dus geen forum aangeboden. Leenknecht besluit uit deze onderzoeksresultaten dat extreem - rechtse politici niet volledig monddood worden gemaakt, maar toch zelden of nooit de gelegenheid krijgen om de kijker rechtstreeks toe te spreken. Als ze het woord krijgen, gebeurt dit (vaker dan bij andere partijen) op een indirecte manier.

De vergelijking van de verkiezingsperiode met een normale controleperiode leverde weinig verrassingen op. Tijdens verkiezingsperiodes is er veel meer aandacht voor politiek, maar procentueel zijn de verschillen minimaal. Tijdens een gewone nieuwsperiode worden nog minder politici bij naam vermeld (0,8%) en kwamen ze nog minder in beeld (3,7%).

De plausibele verklaring hiervoor ligt volgens Leenknecht in de oppositiepartij - wat het Vlaams Blok is - die in vergelijking met een regeringspartij sowieso minder in de kijker loopt. Leenknecht meent dat ’journalisten van de audiovisuele media het Vlaams Blok niet overslaan in het verkiezingsnieuws, maar passen algemeen dezelfde benadering van extreem rechts toe als in een doorsnee periode.’

Ten slotte bleek de aandacht voor het Blok niet veel te verschillen bij de openbare en commerciële zender. Vooral VTM bleek meer aandacht aan het Blok te besteden in een pre-electorale periode maar de dioxinecrisis drong deze aandacht fors terug. Van alle naamsvermeldingen op TV1 zijn er 2,7% voor Vlaams Blok leden, op VTM is dit 2,2%. Ook bij citaten, parafraseringen en interviews zijn de verschillen tussen TV1 en VTM minimaal.

Politoloog Stefaan Walgrave verrichtte in 2000 onderzoek naar de aandacht voor Blokthema’s in de media. Voor de audiovisuele media werden TV1 en VTM geanalyseerd; De Morgen, De Standaard en Het Laatste Nieuws voor de schrijvende media. Op basis van de partijprogramma’s van 1991, 1995 en 1999 werd de media –aandacht voor de Blokthema’s Vlaams nationalisme, immigratie, antipolitiek (schandalen, corruptie, inkomen politici…) en criminaliteit onder de loep genomen. Bij de andere partijen staan deze thema’s eerder laag op de agenda. Vandaar dat deze thema’s aan het Blok worden toegewezen.

De aandacht voor het oorspronkelijke Blokthema ‘Vlaams nationalisme’ daalt aanzienlijk tijdens de jaren negentig. Enkel in De Standaard, die het nationalisme steunt, wordt in vergelijking met de andere kranten meer bericht over dit thema.

De interesse voor de migrantenproblematiek daarentegen, steeg gedurende de onderzoeksperiode onophoudelijk. Vooral De Morgen en het VRT – nieuws berichtten significant meer over het thema migratie. ‘Antipolitiek’ is een thema dat van alle media veel aandacht krijgt en waarbij de onderzoeker niet echt een stijging of daling in de belangstelling kan vaststellen gedurende de jaren negentig.

Ook op televisie – gebied is er volgens Walgrave weinig verschil te merken tussen beide zenders in verband met de berichtgeving over voorgaande thema’s. Zowel de openbare omroep TV1 als de commerciële zender VTM evolueren tussen 1991 en 1999 quasi op dezelfde manier. Enkel op vlak van het thema criminaliteit is er een groot verschil te merken. Zo besteedt VTM aanzienlijk meer aandacht aan dit thema sinds 1996, net als Het Laatste Nieuws.

Volgens Walgrave wordt het Blok zeker niet systematisch achtergesteld in vergelijking met de andere politieke partijen. In een cruciale periode wordt er zelfs proportioneel meer over het Vlaams Blok geschreven dan ze verdienen aan de hand van hun verkiezingsresultaat. Walgrave besluit ten slotte dat er een sterk verband is tussen berichtgeving over thema’s van het Vlaams Blok en het succes van deze partij.

In 2000 onderzochten Cuyt en De Swert voor hun licentiaatthesis hoe drie Vlaamse kranten over het Vlaams Blok berichtten. Hiervoor analyseerden ze de politieke berichtgeving in De Standaard, De Morgen en Het Laatste Nieuws gedurende 4 periodes in 1999 (januari – februari, maart – april, mei – tot de dag voor de verkiezingen van 13 juni, 14 juni – 30 juni).

Zoals verwacht, komt het Blok in een gewone nieuwsperiode in kranten een stuk minder aan bod dan volgens de afspiegelingstheorie op basis van haar verkiezingsuitslagen zou moeten. Een deel van deze discriminatie komt op rekening van het zogenaamde oppositie – effect.

Alle niet – regeringspartijen komen minder in het nieuws omwille van het feit dat ze geen beleid voeren en daar dus geen nieuwswaarde hebben. Een bijkomende verklaring zou kunnen liggen in het feit dat de geschreven media de partij zoveel mogelijk uit het nieuws trachten te houden. Enkel als de partij écht nieuws heeft, komt ze in de media. Een derde mogelijke verklaring zou de lage parlementaire activiteit van Vlaams Blok – politici kunnen zijn in vergelijking met de andere oppositiepartijen.

Het aantal vermeldingen van het Vlaams Blok als partij neemt echter lineair toe van 7% tot meer dan het driedubbele in de zes weken voor de verkiezingen, om daarna weer terug te vallen op de gewone 7 à 8 %. Hieruit concluderen Cuyt en De Swert dat in de nabesprekingen van de verkiezingen niet meer op het Blok wordt gelet. Voor hen is dit een aanwijzing dat kranten het op het Blok gemunt hebben voor de verkiezingen met de bedoeling het stemgedrag van de lezers te beïnvloeden. Naarmate de verkiezingen naderen wordt de extreem - rechtse partij meer en meer als een belangrijke (en relevante) actor aanzien wat de verdrievoudiging van het aantal meldingen kan verklaren.

Niet alleen het aantal vermeldingen neemt toe, ook het aantal artikels waarin het Blok voorkomt stijgt naarmate de verkiezingen naderen. In periode 1 en 2 (normale nieuwsperiode) haalt het Vlaams Blok bijna 3 vermeldingen per artikel. In periode 3 stijgt dit naar meer dan 4 vermeldingen per artikel. Bovendien is 30% van de extra verkiezingsbijlagen die de 3 kranten publiceren, gewijd aan het Vlaams Blok. De partij Vlaams Blok komt dus naarmate de verkiezingen naderen meer en meer in de aandacht. Voor de Blok – politici stellen de onderzoekers grotendeels hetzelfde patroon vast, met dat verschil dat Blok – politici over het algemeen niet zo vaak vermeld worden als hun partij.

Dat een partij meer media - aandacht krijgt naar aanleiding van de verkiezingen is logisch. Geen partij die gaat klagen over een verhoogde aandacht als die positief of neutraal is. Cuyt en De Swert echter stellen dat de waardering voor politieke partijen in het algemeen maar in het bijzonder voor het Vlaams Blok negatief is. Zo is er bij De Morgen heel duidelijk sprake van een veel negatievere benadering van het Vlaams Blok naar aanleiding van de verkiezingen. Voor elke twee neutrale artikels is er een negatief. Ook in De Standaard is de stijging van de negativiteit mooi lineair naar de verkiezingen toe. Het Laatste Nieuws vertoont een ander patroon. Zo blijkt deze krant negatief te staan tegenover de extreem - rechtse partij in een reguliere periode, maar in de laatste zes weken voor de verkiezingen is men negatiever voor de andere partijen dan voor het Blok. Dezelfde trend zet zich ook door ten aanzien van de Vlaams Blok – politici.

Op vlak van citaten, koppen en foto’s zijn dezelfde evoluties waar te nemen als het aantal naamvermeldingen, artikels en waardering. Het Blok wordt ook niet gelijkwaardig aan de andere partijen behandeld als het op citaten aankomt. In een normale periode zijn nauwelijks 3,1% van de geciteerde politici van het Vlaams Blok. Naar aanleiding van de verkiezingen stijgt dit percentage tot 5,4 %. Wat de koppen van artikels betreft, verovert het Blok de titels en subtitels in een sneltempo naarmate de verkiezingen naderen (van 7,1% naar 22,9%). Ten slotte komt extreem - rechts ook effectief meer in beeld in de kranten in verkiezingstijd. De publicatie van foto’s met extreem - rechtse politici stijgt van 3,4% naar 7%.

De onderzoekers Cuyt en De Swert concluderen ten slotte dat zowel De Morgen als De Standaard duidelijk de strijd aanbinden met het Blok naar aanleiding van de verkiezingen. Het Laatste Nieuws vertoont meer aandacht, maar dit gaat niet gepaard met een stijgende negativiteit. De zondebokhypothese klopt dus enkel voor de beide kwaliteitskranten.

2.5 De media en het Vlaams Blok tijdens opeenvolgende verkiezingsperiodes[12]

Aan de hand van een kwantitatieve inhoudsanalyse schetst Bosseman in haar onderzoek de evolutie van de beeldvorming over het Vlaams Blok in de kranten Vooruit & De Morgen (V&DM) en Het Laatste Nieuws (HLN). Tussen 1978 en 2000 werd telkens een maand voor tot een week na elke verkiezing waaraan het Vlaams Blok deelnam de beide kranten geanalyseerd. Bosseman kwam tot het besluit dat de aandacht voor het extreem - rechtse Blok evenredig stijgt met haar verkiezingssuccessen.

Het aantal krantenartikels per verkiezingsperiode stijgt van 1,1% in 1978 tot zo’n 20% in 2000. Er is dus weinig aandacht in de beginjaren. Tussen 1987 en 1991 stijgt de berichtgeving in schokjes, waarschijnlijk op basis van de verkiezingsresultaten. Sinds 1991 verveelvoudigt het aantal artikels in beide kranten. Maar ondanks de opgesomde parallellen krijgt het Vlaams Blok opvallend meer aandacht in Vooruit & De Morgen dan in Het Laatste Nieuws.

In de 4 weken voor de verkiezing loopt het aantal artikels gestaag op naar een climax na de verkiezingen. Bosseman stelde vast dat de meeste Vlaams Blok – artikels verschenen in de week na de verkiezingen.

Een andere evolutie die het onderzoek vaststelde betrof de artikels die integraal of hoofdzakelijk handelen over het Vlaams Blok (groot belang) en artikels die gedeeltelijk over het VB gaan en/of met het VB associëren (gemiddeld belang). In V&DM is duidelijk vaststelbaar dat het VB meestal (33%) het hoofdonderwerp (groot belang) of een van de onderwerpen (gemiddeld belang) (60%) is in een artikel dat de partij vermeld. Vooral het verkiezingsjaar 1985 is een trendsetter: het aantal “gemiddeld belang” artikels steekt er van dan af met kop en schouders bovenuit. Ook in HLN domineren de “gemiddeld belang” artikels (58%) sinds 1985, gevolgd door de “groot belang” artikels (33%).

Een verhoogde aandacht voor het Blok betekent niet noodzakelijk extra publiciteit. Zo publiceert V&DM vooral negatieve artikels, dit in tegenstelling tot HLN. Enkel sporadisch verschijnen positieve artikels in V&DM. Halfweg de jaren tachtig verschenen dan weer meer genuanceerde of neutrale artikels maar vanaf 1998 kregen de negatieve artikels dan weer de bovenhand. In 2000 staan het aantal genuanceerde en negatieve artikels opnieuw op dezelfde hoogte in DM. HLN bericht vooral genuanceerd of neutraal over het Vlaams Blok (59,3%).

Als we het belang van het VB in de artikels combineren met de evaluatie van de partij in die artikels, concludeert Bosseman dat V&DM significant meer negatieve artikels (52,6%) heeft gepubliceerd. HLN daarentegen drukt tot zes keer meer positieve artikels af over de extreem - rechtse partij (20,8%).

Ook Hofmans trachtte in haar onderzoek een beeld te schetsen van de houdingen van de verschillende media tegenover extreem – rechts. Hiervoor ging ze na of de aanbevelingen uit de brochure “Aanbevelingen voor de berichtgeving over extreem - rechts. Extreem - rechts, nee, bedankt!” al dan niet werden opgevolgd net als het aan bod laten komen van blokverwante thema’s. Aan de hand van diepte – interviews vergeleek ze daarenboven het verschil tussen kwaliteitskranten (De Morgen en De Standaard) en populaire kranten (Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws) en de twee grootste televisiezenders VTM en VRT.

De hypothese dat kwaliteitskranten een strengere en minder tolerante houding aannemen tegenover het Vlaams Blok dan de populaire kranten, wordt door Hofmans’ onderzoek bevestigd. Zo beschouwt De Morgen het als een journalistieke taak om het Blok te bestrijden en zo antipopulair mogelijk te maken. De krant bericht kritisch over het Blok, wat inhoudt dat de nieuwsdrempels voor de partij hoger liggen, dat ze enkel aan bod komt wanneer het niet anders kan, geen publicatie van interviews en zo min mogelijk foto’s. Bovendien wordt er bewust publiciteit gegeven aan reacties tegen extreem - rechts. Ook De Standaard is de mening toegedaan dat het Blok geen partij is zoals alle andere. Niet dat het Blok doodgezwegen moet worden, maar wel dat de berichtgeving op een sobere en feitelijke manier moet gebeuren. Er gaat kritischer over de extreem - rechtse partij worden bericht wat wil zeggen dat niet om het even wie aan het woord wordt gelaten, dat ze minder aan bod zal komen en dat er sneller zal gewezen worden op de verborgen racistische en discriminerende standpunten van de partij. Uitzonderlijk zal de krant een interview toestaan maar opiniebijdragen van Blokkers en racistische lezersbrieven worden niet gepubliceerd. De Vlaamse Televisie en radio-omroep VRT sluit qua houding aan bij de kwaliteitskranten.

De VRT – nota die werd opgesteld, bepaalt dat er geen open tribune mag worden verleend aan extremistische partijen en bewegingen die een gevaar inhouden voor de pluralistische, democratische en verdraagzame samenleving. Ook zij zal dus enkel journalistiek relevante nieuwsfeiten aan haar kijkers melden.

Maar vertegenwoordigers van het Vlaams Blok komen niet aan bod in bepaalde politieke debatten en politieke – inclusief parlementaire – verslagen.

De houding van de populaire kranten daarentegen staat haaks op die van de kwaliteitsvolle kranten. Zo is Gazet van Antwerpen van oordeel dat alle meningen aan bod moeten kunnen komen, van uiterst links tot uiterst rechts. Zij vrezen dat eventuele beperkingen in het aan bod laten komen van extreem - rechts in de pers wel eens een averechts effect zou kunnen hebben. Alle informatie over de partij wordt dus net als eender welke partij meegedeeld. Bij het geven van commentaar ligt dat echter anders. Toch is het ‘gewoon behandelen’ van extreem - rechts de strategie bij de Gazet van Antwerpen. Er zijn geen afspraken over het aantal foto’s of interviews. Ook Het Laatste Nieuws meent dat het niet tot de taak van een journalist behoort om te beslissen wat al dan niet verschijnt in de krant. Nieuws is nieuws en het Vlaams Blok komt hierbij aan bod zoals alle andere partijen. VTM argumenteert op dezelfde wijze. De nieuwswaarde van feiten vormen het criterium om te bepalen of iets al dan niet aan bod komt in het journaal. Geen regels over het tonen van beelden van Blok - politici, over de lengte van een item en plaatsing ervan in een nieuwsuitzending. Ook interviews met Vlaams Blokkers vormen geen enkel probleem.

Er bestaat dus een duidelijk verschil tussen de kwaliteitskranten en de populaire kranten. De eerste soort stelt zich ideologisch op tegenover de problematiek rond berichtgeving over extreem - rechts, de tweede neemt een pragmatische houding aan. Deze lijn valt bovendien door te trekken naar de televisiezenders.

Van een volledig stilzwijgen en dus een cordon sanitaire in de media is bij geen enkel dagblad of televisiezender sprake. Toch kan men spreken van een cordon sanitaire in zijn ruime betekenis: het Vlaams Blok wordt strategisch door sommige media beperkt. Zowel De Morgen als De Standaard trachten bewust de aandacht voor het Vlaams Blok laag te houden om zo bij te dragen tot de strijd tegen extreem - rechts. Bovendien volgen ze duidelijk een ontmaskeringstrategie. Beide kranten willen het ‘ware gelaat’ aan hun lezers duidelijk maken en hebben ook de intentie de verborgen standpunten van extreem - rechts te duiden. De Morgen gaat hierin verder dan De Standaard aangezien ze steeds publiciteit gaat geven aan een reactie tegen extreem - rechts.

De populaire kranten behandelen het Vlaams Blok echter als een oppositiepartij en laten hen aan bod komen puur op basis van nieuwswaarden. Geen ontmaskering, geen extra kritische opstelling of het benadrukken van het negatieve. Opnieuw sluiten de nieuwsredacties van beide televisiezenders aan bij de krantenredacties. Net als de kwaliteitskranten is er bij de VRT de intentie om het Blok extra kritisch te behandelen en ze ‘te pakken waar ze te pakken vallen’. VTM daarentegen stelt zich ten opzichte van het Blok even kritisch op als ten aanzien van elke andere partij.

Een laatste onderzoek dat in deze masterproef wordt samengevat, vond plaats in 2002. In het kader van zijn eindverhandeling voerde Tim De Pauw een zoveelste onderzoek naar het al dan niet bestaan van een cordon sanitaire in de media. Hiervoor analyseerde hij gedurende twee specifieke periodes (een verkiezingingsperiode en gewone periode) de binnenlandse berichtgeving van twee Vlaamse kranten met name de Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws.

Uiteindelijk vond De Pauw tussen beide kranten geen grote verschillen. Zo hanteert Het Laatste Nieuws geen strategie tegen het Vlaams Blok, tenzij misschien de beperking van het vermelden van Vlaams Blok – politici in een gewone periode. Voor de Gazet van Antwerpen gelden dezelfde conclusies als voor Het Laatste Nieuws want haar berichtgeving verschilt in bijna niets van de berichtgeving van Het Laatste Nieuws. Enkel een typische Antwerpse invalshoek vormt een duidelijk verschil tussen de berichtgeving van beide kranten, maar dat heeft weinig of geen effect op de posities die beide kranten innemen tegenover het Vlaams Blok. In tegenstelling tot de verwachtingen, bleek het Antwerpse nieuws vaak kritischer tegenover het Vlaams Blok dan de algemene berichtgeving, maar er was duidelijk geen strategie in die berichtgeving.

Bij een tweede onderzoeksdeel zocht De Pauw het antwoord op de vraag of de Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws veel nadruk leggen op Vlaams Blokthema’s. De definitie van een Blokissue haalde hij bij Walgrave (cfr. 2.3). Zo vormden bijvoorbeeld artikels rond fraude, corruptie, misdaad en andere elementen die de openbare orde verstoren het thema criminaliteit. Opvallend in dit onderzoeksdeel is dat beide kranten erg veel aandacht besteden aan de Vlaams Blokthema’s, zelfs in een verkiezingsperiode. Van alle Blokthema’s afzonderlijk, is het criminaliteitsissue veruit het belangrijkste in de media. In de Gazet van Antwerpen komt dit issue ongeveer in één vijfde en in het Laatste Nieuws zelfs in één vierde van alle onderzochte artikels voor. In een gewone periode is het aandeel van de Vlaams Blokthema’s in de berichtgeving van beide kranten nog groter dan tijdens de verkiezingsperiode. In het Laatste Nieuws neemt het thema criminaliteit in een gewone periode maar liefst één derde in van de hele berichtgeving.
Het verschil dat tussen beide kranten bestond in de verkiezingsperiode, wordt nog groter in een gewone periode. Het Laatste Nieuws vermeldt duidelijk meer Vlaams Blokthema’s dan de Gazet van Antwerpen.

Uit zijn onderzoek besluit De Pauw dat het Vlaams Blok niet speciaal geweerd wordt uit de berichtgeving en al evenmin negatiever behandeld wordt dan andere partijen. Het Vlaams Blok wordt door beide kranten als een gewone partij aanzien en dit zowel in een gewone als in een verkiezingsperiode.

Ook qua inhoud blijkt dat de Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws geen duidelijke strategie hanteren met betrekking tot de Vlaams Blokthema’s.

Of de media verantwoordelijk zijn voor het succes van het Vlaams Blok werd in dit onderzoek niet geanalyseerd. Maar de verwijten van het Vlaams Blok aan het adres van de media als zouden de media het Vlaams Blok stiefmoederlijk behandelen, worden wel weerlegd. Ook wordt de vraag gesteld of de kranten hun verantwoordelijkheid niet beter zouden opnemen ten opzichte van het Blok. Zowel de Gazet van Antwerpen als Het Laatste Nieuws wordt verweten over het Blok verkeerdelijk als een gewone partij te berichten.

Het is moeilijk zoniet onmogelijk, om uit al deze opgesomde onderzoeken een duidelijk en eensluidende conclusie te trekken over de houding die media aannemen ten opzichte van Het Vlaams Blok. Toch kunnen er enkele krachtlijnen worden vastgesteld.

Wat de geschreven pers betreft, zijn er duidelijke verschillen vast te stellen tussen de kwaliteits - en populaire kranten. Toch is er bij geen enkel dagblad sprake van een cordon médiatique. Het extreem – rechtse Vlaams Blok krijgt ongeveer de aandacht die ze verdient aan de hand van haar verkiezingsscore. Het is echter wel de partij die aan bod komt en niet zozeer haar individuele vertegenwoordigers.

De Morgen is de krant die het hoogste aantal nieuwsberichten publiceert over het Vlaams Blok. Zij is echter ook de meest negatieve. De redactie ziet het als zijn journalistieke taak om het Blok te bestrijden en terug te dringen.

Ook De Standaard hanteert dezelfde strategie. Ook voor hen is het Blok geen partij als een andere. De Standaard bericht minder over het Blok maar is daarom niet minder kritisch.

De populaire kranten Het Laatste Nieuws en Gazet van Antwerpen zijn minder kritisch voor extreem – rechts. Ze beschouwen het Vlaams Blok bovendien als een partij zoals een andere.

Wat de audiovisuele media betreft blijken de verschillen tussen de commerciële zender VTM en de openbare omroep TV1 minimaal. Ook hier krijgen Vlaams Blok politici geen direct forum naar de kiezer toe. De partij daarentegen krijgt wel de aandacht die ze aan de hand van haar electorale score verdient.

In tegenstelling tot de enkele summiere onderzoeken over de houding van de Vlaamse media tegenover het Vlaams Blok die in de voorgaande paragraaf ‘Vlaams Blok in de media: (g) een partij als een ander’ werden besproken, is er over de belangstelling van diezelfde media voor het Vlaams Belang tot op vandaag nog minder onderzoek verricht. Dit kan ook niet anders omwille van de nog zeer korte bestaansgeschiedenis van het Vlaams Belang.

Officieel werd het Vlaams Blok omgedoopt tot het Vlaams Belang op 14 november 2004 tijdens haar stichtingscongres. Een nieuw politiek partijprogramma keurde de extreem – rechtse partij pas goed op 12 december 2004. Samen met het nieuwe programma verkoos de partij opnieuw Frank Vanhecke als voorzitter. [15]

Omwille van het actuele thema is het dan ook niet verwonderlijk dat er nog geen wetenschappelijk onderzoek is verricht naar de media en haar houding tegenover het Vlaams Belang. Vandaar dit deel van deze masterproef daarop tracht in te gaan.

Aan de hand van een kwantitatieve inhoudsanalyse wordt de aandacht voor het Vlaams Belang in de Vlaamse dagbladpers onderzocht. De houding die de onderzochte media aannemen ten opzichte van de extreemrechtse partij zal op zijn beurt geanalyseerd worden aan de hand van de teneur van de artikels en opiniebijdragen. Om dit alles te kunnen meten, onderzoeken we de berichtgeving over de partij in de periode na de naamsverandering van het Vlaams Blok naar het Vlaams Belang.

In deze eerste paragraaf behandelen we enkel onze methode. De volgende paragraaf is gewijd aan resultaten en conclusies.

Zoals reeds aangehaald, is de doelstelling van dit onderzoek het vaststellen van

Dit onderzoek vertrekt omwille van de voorgaande onderzoeken (cfr. 2), vanuit een aantal hypotheses:

* De Morgen bericht na de Gazet van Antwerpen, het meest over het extreem – rechtse Vlaams Belang

* zowel De Morgen als De Standaard nemen een quasi identieke houding aan ten opzichte van het Vlaams Belang

* Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen hanteren eveneens een soortgelijke houding over het Vlaams Belang

* de houding die beide kwaliteitskranten aannemen is negatiever dan die van de populaire kranten

Hierbij zetten we enkele kranten met een verschillend profiel en lezerspubliek tegenover elkaar. De keuze voor deze 4 kranten wordt verklaard in 3.2.3. Voor later onderzoek is een analyse van andere Vlaamse kranten zeker de moeite waard. Wegens tijdsgebrek wordt dit echter niet behandeld in deze masterproef.

De periode waarin de berichtgeving wordt geanalyseerd vangt aan bij de naamsverandering van het Vlaams Blok in Vlaams Belang op 15 november 2004.

Gedurende de daaropvolgende 2 maanden werd er heel wat geschreven en bericht over het extreem – rechtse Vlaams Belang. Onze onderzoeksperiode begint dus op 15 november 2004 en eindigt op 15 januari 2005.

Gedurende deze 2 maanden is het Vlaams Belang niet weg te denken uit de schijnwerpers. Vandaar dat, ondanks de korte onderzoeksperiode, toch een goed beeld kan worden geschetst over de houding van de media ten opzichte van de partij. De volgende nieuwsfeiten met betrekking tot het Vlaams Belang vonden onder andere plaats:

De analyse wordt beperkt tot de printmedia, met name kranten. De voornaamste argumenten hiervoor zijn de volgende

* wegens tijdsgebrek is het moeilijk archiefmateriaal van televisiejournaals grondig te analyseren

- lezersprofiel: ‘de on(be)grijpbare doelgroep van jonge, hoogopgeleide, koopkrachtige en trendsettende stedelingen in Vlaanderen en Brussel. Of kortweg: afspraak met de nieuwe generatie.[16]

- opgericht met als doel ‘het uitgeven van een katholiek, Vlaams dagblad te Brussel’ in 1914

- lezersprofiel: De Standaard is ‘dé krant van decision makers en de invloedrijke mensen in Vlaanderen die tot de hoogste sociale klassen behoren. De krant voor koopkrachtige en interessante consumenten tussen 25 en 34 jaar[18]

- opgericht in 1888 met als doel ‘een krant die dicht bij het volk staat en bovenal Vlaams, liberaal en vrijzinnig is’.

geest, levenskunst en relativeren zijn de waarden van de lezer, veelal jonge gezinnen, sportliefhebbers, zelfstandigen en ondernemers.[20]

- opgericht in 1891 als Vlaamse, katholieke en behoudsgezinde krant met hoofdzakelijk berichtgeving over de regio Antwerpen

- lezersprofiel: lezers kiezen vanuit hun regionale belangstelling en niet zozeer vanuit een achtergrond van opleiding en beroepssituatie. Sterke aanwezigheid van 55 tot + 65- ers [22]

Door deze beperkte keuze van dagbladen, vallen er enkele uit de boot. Ook hiervoor zijn argumenten.

- identieke berichtgeving als Gazet van Antwerpen. De keuze valt op de laatste aangezien het Blok zijn grootste successen boekt in Antwerpen.

De analyse – eenheden zijn derhalve de edities van De Morgen, De Standaard, de Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws die gedurende de onderzoeksperiode zijn verschenen. Alle artikels waarin het Vlaams Belang of een Vlaams – Belang politicus expliciet vernoemd wordt, behoorden tot de selectie. Met het begrip artikels, zijn niet alleen de eigen redactionele artikels bedoeld, maar ook lezersbrieven, opiniestukken en advertenties.

Binnen de selectie van deze artikels zijn er een aantal variabelen die determinerend zijn voor de analyse over de houding van de Vlaamse dagbladpers ten opzichte van het Vlaams Belang.

Het eerste deel van het onderzoek zal een antwoord zoeken op de vraag of er nu al dan niet een cordon médiatique bestaat in de Vlaamse dagbladpers. Dit is mogelijk aan de hand van het analyseren van de volgende variabelen:

Hoeveel redactionele stukken worden er aan het Vlaams Belang gewijd? Zijn er verschillen tussen de diverse kranten? Dit is een eerste stap om de vraag naar het al dan niet bestaan van een cordon médiatique op te lossen.

Wordt de partijnaam ‘Vlaams Belang’ al dan niet vermeld in de artikels? Deze variabele is van belang wil men enerzijds nagaan of er al dan niet een cordon sanitaire in de media bestaat en anderzijds kunnen we op deze manier nagaan of de stelling uit dat een partij meer vernoemd wordt dan haar vertegenwoordigers, (cfr. 2) ook voor het Vlaams Belang geldt.

Worden de namen van politici al dan niet vermeld? Zoja, welke politici? Ook deze variabele is van belang wil men nagaan of er al dan niet een cordon sanitaire in de media bestaat en of de partij meer aan bod komt dan haar vertegenwoordigers.

In een tweede fase zal nagegaan worden welke houding de diverse kranten aannemen tegenover het Vlaams Belang. Hiervoor evalueren we volgende variabele:

De manier waarop over een bepaald nieuwsfeit wordt bericht, is kenmerkend voor de houding die een krant aanneemt ten opzichte van het onderwerp. In ons onderzoek worden artikels positief, neutraal of negatief geëvalueerd.

Ook aan de operationalisering van ons onderzoek zijn er enkele tekortkomingen. Andere potentiële variabelen kunnen ook geanalyseerd worden. Hoe groot zijn de artikels waarin het Vlaams Belang voorkomt en wat is het aandeel van de partij erin? Op welke pagina zijn deze afgedrukt? Wat zeggen de koppen van de artikels? Al deze variabelen kunnen bijdragen aan de kwaliteit van een toekomstig onderzoek.

Via Mediargus, een digitale persdatabank met de inhoud van alle Vlaamse en Nederlandstalige kranten, de Roularta - magazines (Kack, Trends, Le Vif Express en Tendances) en het persagentschap Belga, werden alle artikels opgezocht in onze onderzoeksperiode (15 november 2004 tot 15 januari 2005) voor de desbetreffende kranten (De Morgen, De Standaard, Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen). Enkel de algemene edities werden bekeken waardoor regionale berichten over het Belang niet werden opgenomen. Gedurende de hele onderzoeksperiode betrof dit 204 krantenedities.

In wat volgt, zullen de verschillende aspecten die ons tot het antwoord naar onze onderzoeksvraag ‘wat is de houding van de Vlaamse dagbladpers tegenover het Vlaams Belang’ leiden, worden voorgesteld.

Zoals reeds aangehaald, verbinden we de vraag naar het mogelijk bestaan van een cordon médiatique aan de volgende variabelen: aantal artikels, aantal naamvermeldingen van het Vlaams Belang en aantal naamvermeldingen van haar vertegenwoordigers.

Voor dit deel van het onderzoek analyseren we alle redactionele stukken die (minstens) ‘Vlaams Belang’ of ‘Vlaams Blok’ vermelden gedurende de onderzoeksperiode. Dit laat ons toe na te gaan in welke mate elke krant afzonderlijk bericht over extreem – rechts en of er sprake kan zijn van een potentiële tendens om extreem – rechts te marginaliseren of dood te zwijgen.

Onderstaande tabel geeft een gedetailleerd overzicht van het aantal verschenen artikels per krant.

Zoals uit de tabel kan worden afgeleid, werden er gedurende de 2 maanden van het onderzoek in de 4 onderzochte dagbladen 765 artikels geschreven waarin minstens ‘Vlaams Belang’ of ‘Vlaams Blok’ werd aangehaald. Een eerste vaststelling die kan worden gemaakt op basis van het totaal aantal artikels is de volgende: hoewel de politieke partijen zich reeds jarenlang min of meer houden aan een ‘cordon sanitaire’, is er van zo’n cordon in de Vlaamse media, in de betekenis het Vlaams Belang niet te behandelen als een gelijkwaardige gesprekspartner, op het eerste gezicht geen sprake. De diverse media blijven het Vlaams Belang een forum bieden, zij het elk op een hun manier.

Zo valt het onmiddellijk op dat De Morgen gedurende de hele onderzoeksperiode het minst aantal artikels over het Vlaams Belang heeft gepubliceerd, dit in tegenstelling tot de andere kwaliteitskrant De Standaard. Deze laatste publiceerde 227 berichten tegenover ‘slechts’ 145 in De Morgen. De populaire kranten Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen zitten met respectievelijk 183 en 210 artikels er tussenin.

Uit voorgaande blijkt reeds duidelijk dat niet elke krant op identiek dezelfde wijze bericht over eenzelfde onderwerp en dus eenzelfde nieuwswaarde toekent aan een bepaald nieuwsfeit. Opvallend (deze keer) bij dit onderzoek is het hoog aantal gepubliceerde artikels in De Standaard in vergelijking met de andere kwaliteitskrant De Morgen. Dit is in tegenstelling met een van de conclusies die werden getrokken. (cfr. 2) Daar werd immers vastgesteld dat De Morgen het hoogst aantal publicaties over het Vlaams Blok telde.

We kunnen ons dan ook al volgende vraag stellen: waarom is er zo’n opmerkelijk verschil tussen beide kwaliteitskranten? De Standaard neemt immers zo’n 30% van de onderzochte berichtgeving voor zijn rekening, terwijl dit bij De Morgen amper 19% bedraagt. Hoe is dit bovendien te verklaren? In vergelijking met de opgesomde onderzoeken in het voorgaande deel van deze masterproef (cfr. 2), valt het op dat De Standaard aanzienlijk meer bericht over extreem – rechts of het Vlaams Belang en De Morgen relatief minder.

Maar het is nog te vroeg in deze onderzoeksfase om te besluiten of dit reeds een eerste aanwijzing is voor een gewijzigde houding tegenover het Vlaams Belang.

Naast het aantal artikels die gewijd zijn aan het Vlaams Belang, kan de aandacht voor deze partij ook nagegaan worden aan de hand van het aantal naamvermeldingen van deze partij. Opnieuw een kwantitatieve benadering vermits er wordt geteld hoeveel keer de partijnaam Vlaams Belang voorkomt.

Bij het tellen van het aantal vermeldingen van de partijnaam maken we geen onderscheid tussen actieve en passieve vermeldingen. Een actieve partijvermelding betekent dat een partijnaam in haar zuivere vorm voorkomt in het artikel. Een passieve partijvermelding betekent dat de partijnaam als verduidelijking in een artikel is opgenomen. Zo codeerden we de partijvermelding in de zin ‘Het Vlaams Belang vindt dat’ als actief, terwijl we de partijvermelding in de volgende zin ‘Filip Dewinter (Vlaams Belang) vindt dat’ als passief noteerden. De som van de actieve en passieve vermeldingen levert ons het totaal aantal vermeldingen van de partijnaam op.

Ondanks de naamverandering van Vlaams Blok naar Vlaams Belang, blijven de media beide partijnamen gebruiken. Twee maanden na de naamsverandering leest men 2437 naamvermeldingen Vlaams Belang en 579 keer het Vlaams Blok ofwel 5 tegen 1. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat de oude partijnaam steeds minder en minder zal worden vermeld.

We tellen de vermeldingen van de extreem – rechtse partij omdat de resultaten ons een antwoord bieden op de vraag of Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen het Vlaams Belang echt minder vermelden zoals het onderzoek van De Pauw concludeerde (cfr. 2). Bovendien kunnen we op die manier nagaan hoe de naamswijziging van Vlaams Blok in Vlaams Belang wordt opgevolgd en of er ook hier sprake kan zijn van marginalisering of het verzwijgen van extreem – rechts.

Krant	Vermelding Vlaams Blok	Vermelding Vlaams Belang	Totaal aantal vermeldingen	Aandeel Totaal
De Standaard	188	755	943	31,3%
De Morgen	172	708	880	29,2%
Gazet van Antwerpen	96	509	605	20,0%
Het Laatste Nieuws	123	465	588	19,5%
Totaal	579	2437	3016	100%

De eerste vaststelling die we maken is inderdaad het lage totaal aantal partijvermeldingen bij Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen, respectievelijk 588 en 605 of 20,0% en 19,5%. Wanneer we naar de kwaliteitskranten De Standaard en De Morgen kijken, nemen die immers 60% van het totaal aantal naamvermeldingen op zich. Op het eerste zicht zijn we dus geneigd het besluit van De Pauw uit eerder onderzoek, te volgen. De populaire kranten vernoemen in mindere mate de extreem – rechtse partij het Vlaams Belang in hun krantenartikels.

Wanneer we daarenboven voorgaande vaststelling confronteren met het aantal artikels die er gepubliceerd werden in de dagbladen, komen we tot onderstaande tabel.

De mix van tabel 1 en tabel 2 geeft ons bovenstaande tabel 3 als resultaat. Hieruit kunnen we bijvoorbeeld aflezen dat in elk krantenartikel van De Standaard dat aan de onderzoekscriteria voldoet, gemiddeld 4,1 keer de partijnaam ‘Vlaams Belang’ of ‘Vlaams Blok’ voorkomt.

Wanneer we kijken naar het aantal partijvermeldingen per artikel in Het Laatste Nieuws en de Gazet van Antwerpen hebben we als resultaat 3,2 en 2,9. In het Laatste Nieuws wordt het Vlaams Belang of het Vlaams Blok met andere woorden gemiddeld 3,2 keer per artikel vernoemd. Bij de Gazet van Antwerpen is dit 2,9 keer. Beide populaire kranten vernoemen in vergelijking met de andere twee onderzochte kranten de extreem – rechtse partij minder bij naam. Ook deze keer zijn we dus geneigd de conclusies uit het onderzoek van De Pauw te beamen.

Een ander in het oog springend gegeven is het aantal partijvermeldingen per artikel in de krant De Morgen. In elk artikel wordt immers gemiddeld 6,1 het Vlaams Belang of het Vlaams Blok vermeld. Van een cordon médiatique of het verzwijgen van extreem – rechts op basis van het vermelden van de partijnaam, is bij De Morgen dus geen sprake, net als bij de andere dagbladen.

Een derde kwantitatieve meting in ons onderzoek naar de houding van de dagbladpers tegenover het Vlaams Belang betreft het aantal individuele naamvermeldingen van Vlaams Belang - politici. Net zoals het aantal partijvermeldingen kan het aantal individuele naamvermeldingen bijdragen om de vraag naar het al dan niet bestaan van een cordon médiatique te beantwoorden.

Voor dit onderzoeksdeel werden alle namen van Vlaams Belang politici die in de onderzochte artikels voorkwamen, opgeteld.

Onderstaande resultatentabel geeft in de tweede kolom per krant het aantal individuele naamvermeldingen van Belang – politici weer en per artikel (laatste kolom).

Krant	Naamvermeldingen per krant	Aantal artikels (tabel 1)	Naamvermeldingen per artikel
De Standaard	320	227	1,4
De Morgen	283	145	1,9
Gazet van Antwerpen	315	183	1,7
Het Laatste Nieuws	233	210	1,1
TOTAAL	1151	765

Bovenstaande tabel geeft opnieuw weer wat voorgaande onderzoeken reeds verschillende malen duidelijk hebben aangetoond. In tegenstelling tot het vermelden van de naam van de partij, komen haar vertegenwoordigers amper aan bod in de dagbladpers. Politici verschijnen zelden met hun naam in de krant. Tabel 4 toont aan dat politici slechts 1 à 2 keer per artikel aan bod komen. Tabel 3 daarentegen maakte reeds duidelijk dat de partij veel meer als spreekbuis optreedt voor standpunten of ideeën. Als partij wordt het Vlaams Belang of het Vlaams Blok meer naar voren geschoven in de media. Over haar vertegenwoordigers wordt er amper gesproken.

Wanneer politici toch bij naam in de krant verschijnen, blijken dit veelal steeds om dezelfde vertegenwoordigers te gaan, namelijk de top van de partij. Onderstaande tabel verduidelijkt welke politici bij naam steeds aan bod komen voor het Vlaams Belang.

Het feit dat enkel de toppolitici of meest bekende vertegenwoordigers van de partij met hun naam in de media verschijnen, is een wetmatigheid die voor elke politieke partij geldt. Deze politici geven immers een gezicht aan de partij zodat de kiezer zich bij de vage en algemene partijnaam ook iets concreet kan voorstellen.

Krant	Totaal naam- Vermeldingen	Top 3	Vermelding politici
De Standaard	320	Filip Dewinter Gerolf Annemans Frank Van Hecke	108 48 31
De Morgen	283	Philip Dewinter Gerolf Annemans Frank Van Hecke	119 55 28
Gazet van Antwerpen	315	Filip Dewinter Gerolf Annemans Guido Tastenhoye	106 36 33
Het Laatste Nieuws	233	Filip Dewinter Gerolf Annemans Frank Vanhecke	93 39 30

Bovenstaande tabel geeft voor elke onderzochte krant telkens dezelfde top 3 namelijk Filip Dewinter, Gerolf Annemans en Frank Vanhecke. Enkel Gazet van Antwerpen wijkt hiervan af met Guido Tastenhoye op de derde plaats.

De reden hiervoor is logisch. In het Antwerpse district Deurne werd eind november 2004 het bestuur onmogelijk gemaakt door een beslissing, opgedrongen door het Vlaams Belang. Dit is mogelijk omdat de huidige meerderheid slechts kan rekenen op 12 zetels op een totaal van 27. Het Vlaams Belang met districtraadslid Guido Tastenhoye, telt 11 zetels maar krijgt de steun van 2 onafhankelijken en een raadslid van het Liberaal Appel. De genomen beslissing waarvan sprake, betrof de afspraak dat elke begrotingsuitgave boven 125 euro voor goedkeuring aan de districtsraad moet worden voorgelegd. Dit maakt een goed bestuur onmogelijk, vandaar de polemiek. [24]

Aangezien Gazet van Antwerpen ook regionaal nieuws brengt, is het vanzelfsprekend dat het problematische district Deurne aan bod komt. Vandaar ook het hoge aantal individuele naamvermeldingen voor Guido Tastenhoye.

Aan de hand van 3 variabelen (3.3.1.1 tot 3.3.1.3) is in dit eerste onderzoeksdeel gezocht naar een mogelijk cordon médiatique van de Vlaamse dagbladpers tegenover het Vlaams Belang. De 765 artikels die tijdens de 2 maanden durende onderzoeksperiode werden gepubliceerd, bewijzen reeds dat het Vlaams Belang niet doodgezwegen wordt. Opvallend in vergelijking met voorgaand onderzoek, is enerzijds het lage aantal redactionele stukken in De Morgen en anderzijds het hoge aantal in De Standaard.

De 3016 naamvermeldingen van de partij ontkent opnieuw het bestaan van een cordon tegen het Vlaams Belang. Bovendien staaft het de stelling uit voorgaande onderzoeken: als partij krijgt extreem – rechts een forum aangeboden door de media.

De individuele politici daarentegen moeten het stellen met veel minder naamvermeldingen en de daaraan verbonden aandacht.

Aan de hand van het aantal artikels (cfr. 3.3.1.1) en het aantal keer dat de extreem – rechtse partij (cfr. 3.3.1.2) of haar individuele vertegenwoordigers (cfr. 3.3.1.3) werden vernoemd, hebben we trachten aan te tonen dat er geen sprake is van een cordon médiatique in de Vlaamse pers tegenover het Vlaams Belang. De analyse van de diverse onderzochte kranten laten zien dat het Vlaams Belang niet doodgezwegen wordt in de berichtgeving. Dit is geen verrassing want al langer was voor de verschillende Vlaamse nieuwsredacties duidelijk dat de rechtmatige opvolger van het Vlaams Blok onmogelijk kon doodgezwegen worden. Dat laat het harde verkiezingscijfer van 24% niet langer toe. [25] Doodzwijgen dat niet, maar hoe moet er dan als nieuwsredactie omgegaan worden met extreem – rechts? De vraag blijft of het Vlaams Belang, de opvolger van het tot racisme veroordeelde Vlaams Blok, behandeld moet worden als een ‘normale’ dan wel als een ‘abnormale’ en dus ondemocratische partij. Welke houding moet er met andere woorden worden aangenomen door de Vlaamse dagbladpers?

Het tweede deel van ons onderzoek heeft betrekking op de zopas gestelde vraag naar de houding ten opzichte van het Vlaams Belang. Na het voornamelijk kwantitatieve werk, concentreren we ons nu op de inhoudsanalyse. Nieuwsredacties kunnen inderdaad wel van mening zijn dat het Vlaams Belang niet doodgezwegen mag worden, maar over de manier waarop er dan moet worden bericht over extreem – rechts is nog steeds geen eensgezindheid.

Daarom analyseren we in dit tweede deel de mening van de nieuwsredacties ten opzichte van het Vlaams Belang. Niemand die immers gaat klagen over aandacht als die aandacht positief of neutraal is. De vraag blijft natuurlijk ook hier of nieuwsredacties geen cordon bouwen op basis van negativisme of het in de ‘hoek van het kwade’ drukken van extreem – rechts in het algemeen en het Vlaams Belang in het bijzonder. Enerzijds zal aan de hand van de redactionele artikels worden nagegaan op welke manier over het Vlaams Belang wordt bericht maar anderzijds zal er hiervoor specifiek aandacht gaan naar de opiniestukken en lezerscommentaren die verschijnen.

Vooraleer we echter hiermee aanvangen, zal er ingegaan worden op het al dan niet publiceren van advertenties van het Vlaams Belang.

Om de nieuwe naam van het oude Vlaams Blok ruime bekendheid te geven bij het grote publiek, startte de partij een megacampagne van één miljoen euro. Op 1 december 2004 verschenen er in de straten drie koppelaffiches op twintig vierkante meter. (zie bijlagen I, II en III) Frank Vanhecke symboliseerde samen met Marijke Dillen, de continuïteit van de geprofileerde extreem – rechtse partij. Ondanks de naamsverandering blijft de partij vasthouden aan welbepaalde principes. Dit wil echter niet zeggen dat er geen plaats is voor verandering en vernieuwing. Gerolf Annemans en Marie – Rose Morel belichamen deze stelling. Bovendien worden beiden beschouwd als eerder gematigd zodat de twijfelende kiezers van N-VA en de rechterflank van CD&V daar hun gading kunnen vinden.

Tenslotte bespelen Filip Dewinter en Anke Vandermeersch de kiezers uit Antwerpen waar het Vlaams Belang het sterkst staat. Daarenboven appelleert dit duo de rechterflank van de VLD.

Naast deze drie gelegenheidskoppels was ook het nieuwe logo van het Vlaams Belang te zien op gigantische affiches en kreeg elk Vlaams huisgezin een partijfolder in de bus.

Naast de affichage in Vlaanderen start het Vlaams Belang ook een advertentiecampagne in de dagbladpers. Dit bleek echter geen sinecure want sinds het hof van beroep in Gent het Vlaams Blok veroordeelde voor racisme, aanvaardde geen enkel mediabedrijf nog Blok – propaganda.

Theoretisch en naar buiten toe wordt er in elk mediabedrijf een strikte scheiding gehanteerd tussen redacties en advertentieafdelingen. Redacties zijn verantwoordelijk voor de redactionele stukken terwijl de eindbeslissing over het al dan niet plaatsen van advertenties logischerwijze bij de advertentieafdeling ligt. Desondanks wordt er bij politiek geladen advertenties zoals de koppeladvertenties van het Vlaams Belang, steeds overlegd opdat de afgesproken redactionele lijn niet zou overschreden worden.

Ondanks de nieuwe naam en herprofilering van de extreem – rechtse partij hebben heel wat persgroepen en krantenredacties om uiteenlopende redenen geweigerd advertentieruimte ter beschikking te stellen.

Zo was Concentra, de persgroep van onder andere Gazet van Antwerpen, lange tijd de enige die advertenties van het Blok aanvaardde. Na de veroordeling van het Vlaams Blok door het hof van beroep heeft zij echter nieuwe advertentieruimte geweigerd. Ondanks de naamsverandering en de herprofilering van het Vlaams Blok blijft het mediabedrijf Concentra tot op vandaag bij haar standpunt om geen advertenties van de extreem – rechtse partij te aanvaarden.

Ook De Persgroep, het mediabedrijf dat ondermeer De Morgen en Het Laatste Nieuws uitgeeft, blijft net zoals in het verleden haar zelfde politieke lijn behouden. De naamsverandering van Vlaams Blok in Vlaams Belang verandert daar niets aan.

Fabrice Dekerf, advertising director bij De Persgroep, verwoordt het standpunt als volgt: “Je kan het als bedrijf niet maken te adverteren voor een antidemocratische partij.”[27]

Bij de VUM daarentegen denken ze anders over heel de kwestie. De Vlaamse Uitgevers Maatschappij is tot de dag van vandaag de enige uitgeverij die advertentieruimte verleende aan het voormalige Vlaams Blok sinds de naamverandering van die partij. De Standaard publiceerde met andere woorden op 27 november 2004, weliswaar op pagina 76, een advertentie van de vernieuwde extreem – rechtse partij. Hans De Rove, directeur advertentiemarkten, is van mening dat er geen objectieve redenen zijn om de advertentie van het Vlaams Belang niet toe te staan. In het verleden heeft de VUM steeds advertenties van het Vlaams Blok verworpen omdat het partijprogramma racistische elementen bevatte. “Met het Vlaams Belang hebben we een nieuw gegeven. Met de nieuwe naam rijst de vraag of dat veranderd is”.[28] Bij de publicatie van de advertentie beschikte het Vlaams Belang nog niet over een nieuw partijprogramma. Dit was voor de VUM echter geen obstakel. Ook naar de toekomst toe zijn Vlaams Belangadvertenties niet uitgesloten maar dat zal “geval per geval gewikt en gewogen worden”.[29] Hoofdredacteur van De Standaard Peter Vandermeersch verwoordt het zo: “Sommige punten van Groen! zijn ook extreem – links, maar daarom weigeren we die partij toch ook niet?”[30] Bovendien is Vandermeersch de mening toegedaan dat sommige politici zoals bijvoorbeeld Hugo Coveliers op dezelfde golflengte zitten als het Vlaams Belang bij bepaalde beleidskwesties. Waarom zou je de ene dan wel en de andere niet aan het woord laten? Tenslotte vroeg Vandermeersch zich af hoe lang er zal volgehouden worden met het weigeren van vrije tribunes en advertenties. Het Vlaams Belang op zich is de meerderheid van de oppositie op politiek vlak. Wanneer men die oppositie niet aan bod laat komen in de berichtgeving, richt De Standaard volgens Vandermeersch meer schade toe aan de democratie dan wanneer de partij journalistiek op dezelfde wijze als een andere partij aan het woord komt.[31]

Nu het partijprogramma van het nieuwe Vlaams Blok echter bekend is en na de vele afkeurende en negatieve reacties, is Vandermeersch niet meer zo snel geneigd om opnieuw advertentieruimte aan het Belang toe te staan.

Bovenstaande polemiek rond het al dan niet toelaten van advertentieruimte aan het extreem – rechtse Vlaams Belang, bewijst wel degelijk dat de houding die de Vlaamse krantenredacties aannemen tegen het hervormde Vlaams Blok nog steeds ter discussie staat. Zowat elke krantenredactie houdt tot op vandaag vast aan het recht om het publicatierecht van bepaalde advertenties te weigeren. Enkel de VUM, de uitgeversmaatschappij van onder andere De Standaard, veranderde na de naamsverandering van het Vlaams Blok van houding op dit vlak.

Of er naast deze duidelijke wijziging bij de advertentieafdelingen van de diverse mediamaatschappijen, ook een verschuiving is bij de redactionele stukken, zal in volgende paragraaf nagegaan worden.

Zoals reeds vermeld, zal het laatste deel van ons onderzoek de redactionele artikels inhoudelijk bestuderen. Op basis van de houding die uit elk artikel afzonderlijk kan worden opgemaakt, zal het artikel als (eerder) positief, neutraal of (eerder) negatief worden bestempeld. Uiteindelijk is het gebruikte criterium bij de codering van elk onderzocht artikel de volgende vraag: welk beeld schetst het artikel van het Vlaams Belang of van haar vertegenwoordigers? Is dit (eerder) positief, neutraal of (eerder) negatief? Om het onderzoek niet nodeloos te compliceren, hebben we geopteerd voor slechts deze drie evaluatiecategorieën. Een artikel wordt als positief of negatief beschouwd wanneer de toon ten opzichte van het Vlaams Belang of haar vertegenwoordigers in het artikel (eerder) positief of negatief is. Een neutraal artikel kan op zijn beurt beschouwd worden als een objectief, gebalanceerd artikel dat zowel argumenten pro als contra aanhaalt, dat alle politieke partijen aan het woord laat of een artikel dat geen standpunt inneemt.

Wanneer we alle 765 artikels op bovenstaand criterium (eerder) positief, neutraal of (eerder) negatief hebben gecodeerd, bekomen we onderstaande tabel als uiteindelijk resultaat.

Krant	Aantal artikels	Positief	Neutraal	negatief
De Standaard	227	46 20,2%	127 56,0%	54 23,8%
De Morgen	145	5 3,4%	90 62,0%	50 34,6%
Gazet van Antwerpen	210	49 23,4%	134 63,8%	27 12,8%
Het Laatste Nieuws	183	41 22,4%	107 58,4%	35 19,2%

Bovenstaande tabel geeft schematisch de evaluatie van alle onderzochte artikels weer in absolute en relatieve cijfers.

Wat het meest opvalt, is het hoge aantal negatieve artikels bij De Morgen gecombineerd met het zeer lage aantal positieve. De Standaard volgt als tweede wanneer het op het aantal negatieve redactionele stukken aankomt. Zij heeft echter wel een hoger percentage positieve artikels gepubliceerd, welgeteld 9 keer in vergelijking met De Morgen. Gazet van Antwerpen bericht dan weer zowel het meest positief als het minst negatief over het Vlaams Belang, op de voet gevolgd door Het Laatste Nieuws.

Er zijn dus duidelijk significante verschillen vast te stellen tussen de diverse kranten. Vandaar dat we nu reeds meer gedetailleerd zullen ingaan op enkele opmerkelijke inhoudelijke verschillen die bovenstaande cijfers verklaren, maar die men niet op zicht kan afleiden.

Parallel met de vaststellingen van de verschillende onderzoeken uit het eerste deel van deze masterproef, neemt De Morgen de meest negatieve houding aan ten opzichte van het Vlaams Belang en haar vertegenwoordigers. Dit negativisme is duidelijk te merken bij het lezen van de artikels. Het Vlaams Belang wordt immers steevast voor dezelfde partij aanzien als het voor racisme veroordeelde Vlaams Blok. Meestal worden beide partijnamen in één adem vernoemd. Een artikel met het Belang als centraal element is bovendien vaak zeer kritisch met scherpe geladen woorden geschreven. Wanneer er een reactie van het Vlaams Belang wordt gepubliceerd, zal die altijd samengaan met een reactie van andere politieke partijen.

De Standaard daarentegen die, net als De Morgen, als kwaliteitskrant wordt aanzien, houdt er een positievere houding op na. Ook het aantal negatieve berichten ligt beduidend lager dan bij De Morgen. Of er bewust een evenwicht wordt gezocht tussen het aantal positieve en negatieve artikels is niet aan de hand van dit ene onderzoek vast te stellen. Toch lijkt dit op het eerste zicht echter van wel. Algemeen beschouwd, lijkt De Standaard – tegen de verwachtingen in – een eerder neutrale houding aan te nemen ten opzichte van het Vlaams Belang. Inhoudelijk bericht ze kritisch over extreem – rechts maar dit wil echter niet zeggen dat er een scherp wit – zwart tekening van het Vlaams Belang wordt geschetst zoals bij De Morgen het geval is. Naast reacties van het Belang komt ook het parlementaire werk aan bod zij het niet zo uitgebreid als bij de populaire kranten. Uiteindelijk lijkt De Standaard in haar berichtgeving te verschuiven naar een normalisering in haar houding ten opzichte van het Vlaams Belang.

Gazet van Antwerpen is dan weer het meest uitgesproken positief. Redenen hiervoor kunnen zijn dat de krant die regionaal op Antwerpen is gericht, de kiezers van het Belang niet voor het hoofd wil stoten. In de Antwerpse regio stemmen immers 1 op 3 kiezers op extreem – rechts. Een tweede potentiële verklaring kan volgen uit het feit dat Gazet van Antwerpen ook bericht over het parlementaire werk van de Vlaams Belang – vertegenwoordigers waardoor de diversiteit van de artikels verhoogt. Ook het Laatste Nieuws doet dit maar minder uitgesproken. Of het Vlaams Belang en het Vlaams Blok één en dezelfde politieke partij is, wordt niet in vraag gesteld. Men beschouwt de extreem – rechtse partij trouwens als een partij zoals alle andere. Gedurende de onderzoeksperiode van 15 november 2004 tot 15 januari 2005 vonden bovendien interviews plaats met de Vlaams Belang politici Anke Vander- meersch, Marie – Rose Morel, Marijke en Koen Dillen en Filip Dewinter.

Het Laatste Nieuws ten slotte, lijkt ook positiever te berichten over extreem – rechts, hoewel het ook hier niet volledig uitgesloten is dat er naar een evenwicht in de berichtgeving wordt gestreefd. Het ligt eerder in de lijn van de verwachtingen dat het positivisme de bovenhand haalt. Bovendien wordt ook in deze krant het Vlaams Belang niet geconfronteerd met het gegeven of dit nu al dan niet dezelfde partij is als het Vlaams Blok. Er wordt hoe dan ook op dezelfde manier geschreven als over de andere politieke partijen zodat ook het parlementaire werk aan bod komt en de normalisering ten opzichte van het Belang ook hier geldt.

De houding van de kwalitatieve en populaire pers tegenover het Vlaams Belang werd in bovenstaande alinea’s onderzocht aan de hand van alle redactionele stukken die tijdens de onderzoeksperiode werden gepubliceerd. Die houding komt echter het duidelijkst naar voren in de opinie en commentaarstukken die verschijnen. Vandaar dat we in ons onderzoek ook specifiek hebben onderzocht of de attitude over het Vlaams Belang in deze artikels op identieke wijze naar voor wordt gebracht als in tabel 6.

Opiniestukken van een eigen redacteur of van derden, nieuwsanalyses of commentaar op actuele gebeurtenissen, vullen elke dag de opiniepagina’s in een krant. Deze specifieke bladzijden in elke krant vertolken veelal het standpunt van de redactie en kunnen beschouwd worden als uithangbord van een kranteneditie. Vandaar dat we in ons onderzoek specifiek hierop ingaan.

Uit alle onderzochte artikels werden die artikels geselecteerd die opinievormend zijn. Zo hebben kranten vaak buiten hun eigen redactionele opiniestukken en nieuwsanalyses, ook periodieke commentaren of columns van derden die de actualiteit vanuit een welbepaalde hoek belichten. Eens de opiniestukken geselecteerd, werden ook zij geëvalueerd op hun houding ten opzichte van het Vlaams Belang aan de hand van dezelfde drie onderzoekscategorieën (eerder) positief, neutraal of (eerder) negatief.

Onderstaande tabel 7 geeft een overzicht van het aantal geselecteerde opiniestukken per krant en hun houding ten opzichte van het Vlaams Belang.

Krant

Aantal opiniestukken

Positief

Neutraal

Negatief

De Standaard

29,8%

51,3%

18,9%

De Morgen

0,0%

23,1%

76,9%

Gazet van Antwerpen

27,8%

66,6%

5,6%

Het Laatste Nieuws

25,9%

55,5%

18,6%

Bovenstaande tabel bevestigt onze vaststellingen die we aan de hand van alle redactionele stukken hebben gemaakt.

De Morgen neemt de meest negatieve houding aan ten opzichte van extreem – rechts. De krant beschouwt het als zijn journalistieke taak om het Belang te bestrijden. We gaan kritisch berichten over het Vlaams Belang wat inhoudt dat de nieuwsdrempels voor de partij hoger liggen, dat ze enkel aan bod komt wanneer dat niet anders kan en dat men vaak die onderwerpen aan bod laat komen die op zich al kritisch van aard zijn. Het is een duidelijke ideologische opstelling die de redactie aanneemt.[32] Interviews met Vlaams Belang vertegenwoordigers zijn uiterst zeldzaam en vereisen extra inspanningen van de redacteurs. Waar nodig komt het Belang aan het woord maar zal ook dan kritisch aangepakt worden en van reactie worden voorzien. Het lage aantal opiniestukken ligt in dezelfde politieke ideologie van De Morgen.

De Standaard daarentegen krijgt het hoogste aantal opinieartikels achter zijn naam. Dit komt grotendeels door de verschillende periodieke opiniestukken of columns van derden, bijvoorbeeld “Doorgeprikt staat netjes”, “Overstekend wild” en “Alles kan beter”. Wanneer we inhoudelijk de opiniestukken analyseren is het duidelijk dat De Standaardredactie haar houding tegenover Vlaams Belang heeft gewijzigd. Hoofdredacteur Peter Vandermeersch schrijft het letterlijk in zijn opinieartikel op 15 november 2004: “Op die manier evolueert, na pakweg twee decennia, Vlaanderen opnieuw naar een normaal en gezond politiek landschap met een linkervleugel, een centrum en een rechtervleugel”.[33] Hiermee is de toon voor de houding van het dagblad ten opzichte van het Vlaams Belang gezet. De Standaard blijft kritisch maar dit blijft ze tegenover elke andere politieke partij. Het Vlaams Belang wordt met andere woorden als een normale partij beschouwd. Tegen alle verwachting in, kan uit ons onderzoek besloten worden dat De Standaard zijn berichtgeving over het Vlaams Belang ‘genormaliseerd’ heeft.

Net als De Standaard publiceren de populaire kranten Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws een hoger aantal opiniestukken dan De Morgen. Bovendien is ook bij hen driekwart van deze commentaren als positief of neutraal geëvalueerd.

Het Laatste Nieuws bericht over alles wat er in de samenleving gebeurt. Politiek hoofdredacteur Luk Van Der Kelen verwoordt het op de volgende manier: “Berichten over het Vlaams Belang kan je niet zomaar van tafel vegen. Wanneer je problemen hebt met extreem – rechts, moet je ze pakken op hun beleid en hun parlementaire werk. Met de individuele mens daarentegen moet er met respect omgegaan worden. Persoonlijke privé - aanvallen bijvoorbeeld ten opzichte van Filip Dewinter, zijn uit den boze”. [34] De taak van een journalist bij Het Laatste Nieuws houdt natuurlijk ook duiding en het geven van uitleg in, maar dit gebeurt op een evenwichtige manier.

Ook Gazet van Antwerpen wijst erop dat alle meningen aan bod moeten komen, van uiterst links tot uiterst rechts. Voormalig hoofdredacteur Luc van Loon verdedigt de stelling dat journalisten geen politici zijn maar verslaggevers of gevers van informatie.[35] Het logische gevolg hiervan is het hoge aantal neutrale en positieve opiniestukken.

Uit het specifieke onderzoek van de opiniestukken lijkt het duidelijk dat De Morgen een zeer negatieve houding aanneemt ten opzichte van extreem – rechts. De Standaard daarentegen evolueert naar een meer genuanceerdere maar daarom niet minder kritische houding. De populaire krantenedities aanschouwen het Vlaams Belang duidelijk als een politieke partij zoals al de andere.

Opmerkelijk in de berichtgeving gedurende onze onderzoeksperiode is het opinieartikel ‘Recht van antwoord’ dat Vlaams Belanger Rob Verreycken in De Morgen publiceerde. [36]

De publicatie van een recht van antwoord wordt door de rechter opgelegd op basis van de wet op het Recht van Antwoord. Die wet bepaalt dat eenieder die met naam genoemd wordt in een krantenartikel, recht heeft op een ‘recht van antwoord’, op dezelfde plaats, in hetzelfde lettertype en met een lengte van maximaal het dubbele van de desbetreffende tekst. Dit is een wettelijke bepaling die enkel geldt voor kranten en tijdschriften, niet voor audiovisuele media.

Het recht van antwoord moet binnen de drie maanden gevorderd worden en moet kosteloos in de berichtgeving ingelast worden.[37]

Naar aanleiding van het publiceren op de voorpagina van het artikel “Vlaams Blok kopstuk pleegt bruut geweld op zijn vrouw” op 27 mei 2004, eist Rob Verreycken dit recht van antwoord op.[38] Reden hiervoor is volgens de Vlaams Belanger “de talrijke onjuiste gegevens die daarin aan uw lezers verstrekt worden, maken een rechtzetting noodzakelijk”.[39] Een evaluatie van het bewuste artikel toont aan dat De Morgen niet alleen qua taalgebruik maar inhoudelijk zeer scherp het gebeuren veroordeelt in het nadeel van de Vlaams Belanger Verreycken.

Het recht van antwoord wat De Morgen hoe dan ook verplicht was te publiceren, wordt echter beëindigd met een noot van de redactie. Daarin vermeldt ze dat ze niet akkoord gaat met de inhoud van het recht van antwoord geschreven door Verreycken. Bovendien benadrukt de krant dat ze met haar artikel correct heeft gehandeld. Ze verontschuldigt zich als het ware voor het artikel van Verreycken en kan het niet nalaten nogmaals te wijzen op, de volgens haar, juiste en waarheidsgetrouwe berichtgeving.[40]

Het gebruik van het recht van antwoord komt wel vaker voor bij Vlaams Belang politici. Sommige journalisten zien hierin een bewuste strategie van het Vlaams Belang. [41] Het gevolg van deze strategie zou zijn dat journalisten , onder druk van al de rechten op antwoord die het Vlaams Belang indient, de partij gaat doodzwijgen of ze met de fluwelen handschoen gaat behandelen.

Naast de gewone redactionele opiniestukken (cfr. 3.3.2.3) en het hierboven aangehaalde recht van antwoord (cfr. 3.3.2.4), worden ook lezersbrieven als opiniecommentaar in de ruime zin van het woord beschouwd.

Wanneer we net zoals de opiniestukken in tabel 7 de lezersbrieven selecteren uit alle onderzochte redactionele stukken en beoordelen volgens de drie evaluatiecategorieën (eerder) positief, neutraal of (eerder) negatief, bekomen we onderstaande resultatentabel.

Kranten	Aantal lezersbrieven	positief	Neutraal	Negatief
De Standaard	29	4 13,8%	10 34,5%	15 51,7%
De Morgen	8	0 0,0%	4 50,0%	4 50,0%
Gazet van Antwerpen	19	10 52,6%	8 42,1%	1 5,3%
Het Laatste Nieuws	27	11 40,7%	10 37,0%	6 22,3%

Wanneer we de evaluatie van de verschillende lezersbrieven van naderbij bekijken, vallen er twee zaken op.

Eerst en vooral publiceert De Morgen amper brieven van haar lezers over het Belang, slechts 8.

De Standaard drukt dan weer het meest aantal lezersbrieven af, met name 29. Maar de meeste hiervan zijn negatief (15). Slechts 4 lezersbrieven nemen het duidelijk op voor het Vlaams Belang. Dit negativisme staat in schril contrast met de redactionele stukken. Blijkbaar zijn de aanhangers van het Vlaams Belang niet te vinden onder De Standaardlezers, hoewel lezersbrieven van Vlaams Belang politici zoals Geert Goubert of Jurgen Verstrepen wel worden afgedrukt.

De populaire kranten onderscheiden zich op dit vlak uitdrukkelijk van de kwaliteitspers. Zowel bij de Gazet van Antwerpen als Het Laatste Nieuws worden meer positieve lezersbrieven gepubliceerd. Dit ligt geheel in de lijn van de verwachtingen. Het Vlaams Belang wordt immers in beide kranten aanzien als een politieke partij als een andere. Alle lezersbrieven hebben dus eenzelfde kans om te worden gepubliceerd.

Niemand die gaat protesteren wanneer hij positieve of neutrale aandacht krijgt van de media. Maar is deze media ten opzichte van het Vlaams Belang wel positief of neutraal? In dit tweede onderzoeksdeel analyseerden we daarom inhoudelijk de positie die de vier kranten innemen tegenover extreem – rechts. Hierbij hadden we niet alleen aandacht voor de redactionele stukken maar ook opiniecommentaren, het recht van antwoord en de lezersbrieven. We begonnen echter met de discussie die er werd gevoerd naar aanleiding van het al dan niet plaatsen van advertenties.

Enkel de VUM – kranten waaronder De Standaard, publiceerden deze advertenties. Gazet van Antwerpen die in het verleden Blok – advertenties afdrukte, bleef bij haar besluit dit niet opnieuw te doen. Ook De Persgroep waar De Morgen en Het Laatste Nieuws bijhoren, weigerden Vlaams Belang reclame in hun kranten.

Wat de inhoudelijke evaluatie van het Vlaams Belang betreft, is De Morgen de meest negatieve over de hele lijn. Er komen amper positieve stukken of opinies aan het woord. Gazet van Antwerpen daarentegen is het meest uitgesproken positief, van nabij gevolgd door Het Laatste Nieuws. De Standaard spant dan weer de kroon met het hoogste cijfer negatieve lezersbrieven. De lezers zijn echter negatiever dan De Standaardredactie die over de inhoudelijke lijn een tussenpositie aanneemt tussen De Morgen en de populaire kranten, maar dichter bij deze laatste.

We begonnen aan deze masterproef met de centrale onderzoeksvraag of de Vlaamse dagbladpers zijn houding tegenover het Vlaams Belang gewijzigd had. Nu het veroordeelde Vlaams Blok verplicht werd zijn partijnaam te veranderen en zich politiek te herprofileren, bestond er theoretisch geen reden meer om een politiek cordon sanitaire te behouden. Dit politiek cordon werd daarenboven steeds meer en meer in vraag gesteld. Niet alleen vanuit politieke hoek bestonden er twijfels. Ook op journalistiek vlak klonk de discussie over hoe om te gaan met extreem – rechts in het algemeen en het vernieuwde Vlaams Blok in het bijzonder steeds luider.

In een eerste deel van dit werk ging de aandacht dan ook logischerwijze naar de houding die de Vlaamse media in het verleden hebben aangenomen tegenover het extreem – rechtse Vlaams Blok. Aan de hand van de verschillende wetenschappelijke onderzoeken die de afgelopen jaren werden gevoerd, is er nagegaan of het Vlaams Blok in de media (g) een partij als een ander was. Een algemene conclusie trekken op basis van deze onderzoeken is moeilijk. Toch laat de analyse van de berichtgeving in de kranten zien dat het Vlaams Blok als partij in elk geval niet gediscrimineerd werd. Een cordon médiatique is er in geen geval aangezien de aandacht van de media naar het Vlaams Blok ongeveer gelijk liep met haar behaalde verkiezingsscore. De vertegenwoordigers van het Vlaams Blok kwamen wel minder aan bod dan de partij, maar dit gold ook voor andere politieke partijen.

Ook wij onderzochten het bestaan van een cordon médiatique. Zo telden we het aantal redactionele stukken die er gedurende de onderzoeksperiode gepubliceerd werden (cfr. 3.3.1.1), het aantal vermeldingen van de partijnaam Vlaams Belang (cfr. 3.3.1.2) en van haar individuele vertegenwoordigers (cfr. 3.3.1.3). Maar opnieuw is er geen reden om aan te nemen dat er net als op het politieke niveau, een cordon in de media aanwezig is. Gelijklopend met voorgaande onderzoeken is ook in ons onderzoek vastgesteld dat het voornamelijk de partij is die als spreekbuis optreedt en zodoende meer aan bod komt. Opvallend hierbij is echter wel het hoge aantal naamvermeldingen per artikel van De Morgen (6,1 per artikel) tegenover de drie andere onderzochte kranten.

Individuele politici krijgen ook in het door ons gevoerde onderzoek slechts indirect via de mediakanalen een forum aangeboden. Slechts 1 à 2 keer wordt een vertegenwoordiger bij naam genoemd. Bovendien is het dan ook de top van de partij (Filip Dewinter, Gerolf Annemans en Frank Vanhecke) die wordt vernoemd. Enkel Guido Tastenhoye krijgt in Gazet van Antwerpen – wegens actuele omstandigheden in het district Deurne – extra aandacht.

Wat er wel verschilt met voorgaande gepubliceerde onderzoeken is de verdeling van het aantal artikels tussen de kranten. Zo publiceerde De Morgen voor de naamsverandering van het Vlaams Blok in het Vlaams Belang het hoogste aantal artikels over extreem – rechts na Gazet van Antwerpen. In het door ons gevoerde onderzoek daarentegen, schreef De Morgen significant minder over het Vlaams Belang. Slechts 18,9% van de onderzochte artikels verscheen in De Morgen. Een reden hiervoor kan gevonden worden bij de ideologische taak die de journalisten van De Morgen tegenover extreem – rechts opnemen. Zij beschouwen immers het Vlaams Belang net als het Vlaams Blok als een racistische partij. Een gevolg hierbij is dat de nieuwsdrempel voor de extreem – rechtse partij hoger ligt dan bij de andere democratische partijen. Enkel dat wat echt noodzakelijk nieuwswaarde heeft, wordt vermeld, wat dan ook het lage percentage nieuwsberichten verklaard. Onze eerste hypothese (cfr. 3.2.1) dat De Morgen na Gazet van Antwerpen het meest bericht over het extreem – rechtse Vlaams Belang, gaat met andere woorden niet op.

In het tweede deel van de inhoudsanalyse zijn we dieper ingegaan op de evaluatie van het Vlaams Belang in de onderzochte artikels. Naast het al dan niet plaatsen van reclame – advertenties (cfr. 3.3.2.1) en de beoordeling van de redactionele stukken (cfr. 3.3.2.2), ging ons onderzoek meer specifiek de opiniestukken zelf analyseren (cfr. 3.3.2.3 tot 3.3.2.5). De reden hiervoor ligt voor de hand. Kranten onderscheiden zich immers van elkaar in hun visie en opinie. Deze komt het duidelijkst naar voren in eigen redactionele commentaren op actuele gebeurtenissen, nieuwsanalyses of opiniestukken.

Vorig onderzoek stelde vast dat de kwaliteitskranten – zowel De Morgen als De Standaard – het Vlaams Blok niet op dezelfde manier benaderden als de andere politieke partijen. Beide kranten laten duidelijk merken dat ze het Blok geen alledaagse partij vinden. De Morgen kiest daarbij voor een confrontatiestrategie en gaat resoluut in de aanval. De Standaard besteedde minder aandacht aan het Blok maar nam daarentegen een zeer kritische houding aan.

Niet al deze uit eerder onderzoek vastgestelde tendenzen, kunnen in het door ons gevoerde onderzoek worden bevestigd. Wat De Morgen betreft, hanteert deze krant naar onze mening nog steeds de confrontatiestrategie. Met amper 3,4% positieve redactionele artikels – die niet te zoeken zijn bij de opiniestukken van de krant – kunnen we niet anders dan de vaststellingen van voorgaand onderzoek beamen. Verder onderzoek moet echter wel uitmaken of De Morgen niet nog negatiever staat tegenover extreem – rechts dan voorheen. Het lage aantal krantenberichten in combinatie met de uiterst negatieve houding, verplicht ons deze bedenking te maken.

De Morgen blijkt nog steeds vast te houden aan dezelfde houding als voor de naamsverandering. De Standaard daarentegen lijkt haar positie verschoven te hebben naar een soortgelijke houding als de populaire kranten. Dit heeft niet alleen te maken met het aanvaarden van Vlaams Belang advertenties. Het bijna - evenwicht tussen positieve en negatieve redactiestukken ( 20,2% positieve versus 23,8 % negatieve) met bovendien beduidend meer positief beoordeelde opiniestukken (29,8% tegenover 18,9%) hangt met bovenstaande conclusie samen. Daarbij wordt het Vlaams Belang ook nog beschouwd als een gewone partij wat inhoudelijk wordt bewezen aan de hand van fragmenten als ‘Vlaanderen evolueert naar een normaal en gezond politiek landschap’. [42]

Enkel het hoge aantal gepubliceerde negatieve lezersbrieven, past niet bij onze verklaring. Toch durven we met zekerheid de hypothese als zou De Morgen en De Standaard een quasi identieke houding aannemen ten opzichte van het Vlaams Belang verwerpen. Beide kranten blijven kritisch maar De Morgen gaat eerder rechtstreeks in de aanval terwijl De Standaard zijn berichtgeving over het Vlaams Belang ‘normaliseert’ zoals tegenover elke andere politieke partij.

De populaire kranten Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws, werden in voorgaande onderzoeken aanzien als kranten die minder kritisch stonden ten opzichte van het Vlaams Blok.

Na ons onderzoek kunnen we onze derde hypothese bevestigen. De populaire kranten hanteren een soortgelijke houding over het Vlaams Belang. Zo wordt de partij aanzien als een partij als de andere en komt ze ook op die manier aan bod. Beide dagbladen publiceren niet alleen een aanzienlijk aantal artikels (Gazet van Antwerpen bericht 210 artikels en Het Laatste Nieuws 183 over het Vlaams Belang), daarbij komt dat driekwart van deze artikels neutraal of positief geëvalueerd zijn tegenover extreem – rechts.

Ook onze vierde hypothese kan hiermee aanvaard worden. De houding van de kwaliteitskranten De Morgen en De Standaard is negatiever dan die van de populaire kranten. Tabel 6 toont dit cijfermatig aan. De Morgen en De Standaard met respectievelijk 34,6% en 23,8% berichten negatiever dan Gazet van Antwerpen

Bij het onderzoek naar de houding van de Vlaamse dagbladpers over het Vlaams Belang, zijn we tot het besluit gekomen dat enkel de laatste twee hypotheses aanvaardbaar zijn. Zo hanteren de populaire kranten Gazet van Antwerpen en Het Laatste Nieuws een soortgelijke houding over het Vlaams Belang. Niet alleen beschouwen ze deze partij als een partij als de andere, maar berichten ze bovendien veel neutraler en positiever dan de kwaliteitskranten De Morgen en De Standaard. Met andere woorden kunnen we hierdoor stellen dat de houding die beide kwaliteitskranten aannemen, negatiever is dan die van de populaire kranten zoals de hypothese bepaalt.

De eerste twee hypotheses daarentegen moeten verworpen worden. In het door ons gevoerde onderzoek bericht De Morgen significant minder over extreem – rechts en het Vlaams Belang. Ook de gelijklopende houding die bij De Morgen en De Standaard werd vastgesteld in eerder onderzoek, is niet meer van toepassing. De Morgen bericht zeer negatief over het Belang en is de mening toegedaan dat de extreem – rechtse partij geen partij is zoals alle andere. De Standaard daarentegen is geëvolueerd naar een kritische maar meer tolerantere houding tegenover het Vlaams Belang. De kwaliteitskrant lijkt zijn berichtgeving te ‘normaliseren’ en het Vlaams Belang als een partij als een andere te beschouwen. Haar positie is eerder verschoven naar die tussen De Morgen en de populaire kranten.

Meer diepgaand onderzoek waarin de nodige aandacht wordt besteed aan het aandeel van het Vlaams Belang in elk artikel, de pagina waarop het artikel wordt afgedrukt, de foto’s en koppen, … zou ongetwijfeld een meer genuanceerd en vollediger beeld kunnen bieden omtrent de wijze waarop in de media het Vlaams Belang aan bod komt.

[1] BRACKE, S., Pers en extreem – rechts: het journalistendebat voortgezet, De journalist, 28 maart 2000, p.10-11.

[2] EVERS, H., Media – ethiek, Groningen, Woltersgroep, 1994, p.141-146.

[3] Federale portaalsite België, http://verkiezingen2004.belgium.be.

[4] DE SWERT, K., Het eigen volk zegt “nooit” tegen het Blok, Antwerpen, VAKA-hand in hand, 2002, p.13.

[5] VRT, Nota ‘VRT en de democratische samenleving’, niet gepubliceerde nota, Brussel, 2001, p. 1-8.

[6] Hof van Cassatie van België, arrest nr. P.04.0849.N, 9 november 2004, pp. 1-9.

[7] VLAAMS BELANG, http://www.vlaamsbelang.com

[8] SCHELFHOUT, E., Het politieke programma en het imago van het Vlaams Blok in de periode van de Europese verkiezingen (mei – juni 1989), niet – gepubliceerde scriptie, Brussel, Vakgroep communicatiewetenschappen, 1989.

[9] LEENKNECHT, P., Extreem rechts in de vierde macht, niet – gepubliceerde scriptie, Antwerpen, Vakgroep communicatiewetenschappen, 2000, p1-90.

[10] WALGRAVE, S., Blokthema’s in de media, niet – gepubliceerd onderzoeksrapport, Antwerpen, Vakgroep Politieke wetenschappen, 2000.

[11] CUYT, B. en DE SWERT, K., Een kwantitatieve analyse van de binnenlandse politieke berichtgeving in drie Vlaamse kranten, niet – gepubliceerde scripite, Antwerpen, Vakgroep Communicatiewetenschappen, 2000, p.190.

[12] BOSSEMAN, V., De communicatiestrategie van het Vlaams Blok. Evolutie van positionering, doelgroep en boodschap, niet – gepubliceerde scriptie, Gent, Vakgroep Communicatiewetenschappen, 2001.

[13] HOFMANS, L., Vlaams Blok in de media. Hoe gaan Vlaamse krantenredacties om met berichtgeving over het Vlaams Blok? Antwerpen, Vakgroep Communicatiewetenschappen, 2002. p. 120.

[14] DE PAUW, T., Op zoek naar een cordon sanitaire in de media. Een kwantitatieve analyse van de binnenlandse berichtgeving van twee Vlaamse kranten, Antwerpen, Vakgroep Communicatie- wetenschappen, 2002, p. 135.

[15] CASTREL, D., Blok trekt Vlaams Belang op gang, Gazet van Antwerpen, 15 november 2004.

BELGA, Vlaams Belang ruikt macht, Gazet van Antwerpen, 13 december 2004. COCHEZ, T., Eigen belang eerst, De Morgen, 15 november 2004. GORLE, P., Vlaams Belang: “nieuwe naam, zelfde streken, Het Laatste Nieuws, 15 november 2004. BELGA, Stevaert schietschijf op ledencongres Vlaams Belang, Het laatste Nieuws, 13 december 2004. BRINCKMAN, B., Vlaams Blok vervelt tot Vlaams Belang, De Standaard, 15 november 2004. BELGA, Vlaams Belang voorspelt zichzelf schepenen en burgemeesters, De Standaard, 13 december 2004.

[16] http://www.impactregie.be/dm/index.asp?pagina=lezersprofiel&positie =lezersprofiel

[17] http://www.cim.be/card/213/nl/auth

[18] http://www.standaard.be/info/krant

[19] http://www.cim.be/card/275/nl/auth

[20] http://www.impactregie.be/hln/index.asp?pagina=lezersprofiel&positie=lezersprofiel

[21] http://www.cim.be/card/186/nl/auth

[22] http://www.concentra.be/concreet/Concreet_2.pdf

[23] http://www.cim/be/card/136/nl/auth

[24] BELGA, Politiek Deurne zit in de puree, Gazet van Antwerpen, 27 november 2004. VANHEUSDEN, K., Deurne –Noord nog niet gered, Gazet van Antwerpen, 26 november 2004. BRINCKMAN, B., District Deurne tot 2006 onbestuurbaar, De Standaard, 27 november 2004

[25] DELTOUR, P., Pers en extreem – rechts na ‘zure zondag’, De journalist, 22 juni 2004, n° 71.

[26] VAN IMPE, L., Niemand zit te wachten op advertenties van Dewinter en co, De Morgen, 16 november 2004. DE POOT, D., Vlaams Belang voert megacampagne zonder verkiezingen, Gazet van Antwerpen, 1 december 2004. BELGA, Drie vrouwelijke kopstukken sieren campagne Vlaams Belang, Het Laatste Nieuws, 1 december 2004. EIGEN BERICHTGEVING, Vlaams Belang start koppelverkoop, De Standaard, 1 december 2004.

[27] DEKERF, F., e-mail aan DIERICKX, L., 15 maart 2005.

[28] DE ROVE, H., e – mail aan DIERICKX, L., 23 maart 2005.

[29] DE ROVE, H., e – mail aan DIERICKX, L., 23 maart 2005.

[30] VANDERMEERSCH, P., advertenties in kranten?, De Standaard, 16 november 2004.

[31] VANDERMEERSCH, P., mondelinge mededeling, via gastcollege, d.d. 10 mei 2005.

[32] DESMET, Y., mondelinge mededeling, via gastcollege, d.d. 7 november 2004.

[33] VANDERMEERSCH, P., advertenties in kranten?, De Standaard, 16 november 2004.

[34] VAN DER KELEN, L., mondelinge mededeling, via gastcollege, d.d. 11 april 2005.

[35] VAN DER LOON, L., e – mail aan DIERICKX, L., 19 maart 2005.

[36] VERREYCKEN, R., Recht van Antwoord, De Morgen, 28 december 2004.

[37] WET van 31 juni 1961 betreffende het recht van antwoord, art. 1 – 6, Belgisch Staatsblad, 8 juli 1961.

[38] SOMERS, S., Vlaams Blok kopstuk pleegt bruut geweld op zijn vrouw, De Morgen, 27 mei 2005.

[39] VERREYCKEN, R., Recht van Antwoord, De Morgen, 28 december 2004.

[40] SOMERS, S., Vlaams Blok kopstuk pleegt bruut geweld op zijn vrouw, De Morgen, 27 mei 2005.

[41] GIJSELS,H., Media & extreem rechts, VAKA-hand in hand, X.

[42] VANDERMEERSCH, P., advertenties in kranten?, De Standaard, 16 november 2004.

Krant	Aantal artikels	Totaal aantal naamvermeldingen	Naamvermeldingen per artikel
De Standaard	227	943	4,1
De Morgen	145	880	6,1
Gazet van Antwerpen	210	588	3,2
Het Laatste Nieuws	183	605	2,9