Overzicht en bespreking van de archiefbronnen

A. Archief in verband met oorlogsjaren

Ik hanteer dus voornamelijk archiefbronnen. Voor de oorlogsjaren beschik ik over drie belangrijke fondsen. Vooreerst is er het archief op het Soma. Daar wordt sinds kort een archief bewaard dat werd afgestaan door dhr. Jos Huybrechts de voormalige secretaris van het Kempisch Legioen (en nog een aantal andere vaderlandslievende bewegingen). De zaken die zich hierin bevinden zijn van erg uiteenlopende aard. Zo zitten er een heel pak orders in die tijdens de oorlog gegeven werden, briefwisseling met de MNB[14] en een aantal instructies uitgaande van het Geheim Leger. Ten tweede is er het persoonlijk archief van dhr. Dupret, de tweede chef van het Kempisch Legioen. Hierin zitten een aantal orders en brieven, onder andere onderschepte verklikkingsbrieven gericht aan Duitse instanties. Op het archief van het ministerie van defensie in de militaire complexen van het Kwartier Koningin Elisabeth worden eveneens heel wat gegevens bewaard. Daar bevinden zich de erkenningsdossiers, het archief van het ministerie van defensie[15] en het archief van het Geheim leger. Dit laatste werd aangewend om een beter beeld te krijgen van de relaties tussen deze organisatie en het KL. Enkel in de eerste map vond ik gegevens die in verband konden gebracht worden met het KL, de tweede mogelijk bruikbare map bevatte enkel erg algemenen zaken. Tot slot heb ik ook nog een kijkje genomen in de archieven van de dienst oorlogsslachtoffers. In dit archief zitten de dossiers van personen die een aanvraag indienden om erkend te worden als weggevoerde, werkweigeraar of om een uitkering te bekomen voor iemand die niet uit Duitsland was teruggekomen.

B. Naoorlogs archief

Wat het naoorlogse archief betreft zijn er opnieuw drie belangrijke archiefinstellingen aan te halen. In het archief van het Kempisch Legioen, dat zich in het Soma bevindt, is de briefwisseling van in het jaar ’44 tot in 1979 opgenomen. Het gaat nagenoeg uitsluitend om brieven van en naar Dupret. Deze geven een zeer uitgebreid kijk op al de ontwikkelingen die zich na de bevrijding en in de strijd om erkenning afspeelden. Daarnaast beschikt deze instelling sinds kort over het archief van de Dienst van de Weerstand[16]. In dit nog niet geïnventariseerde archief zit één doos die volledig handelt over de erkenning van het Kempisch Legioen, en is dus zeker een erg belangrijk element in dit onderzoek. Daarnaast is er het stadsarchief in Turnhout. Dit is niet geïnventariseerd en beschikt niet over stukken van tijdens de oorlog die interessant zouden kunnen zijn voor mijn onderzoek[17]. Er bevinden zich wel een aantal uitgaven zoals deze van Taxandria, het blad van de lokale heemkundige kring, en ook van “het  inlichtingen en annonceblad” en “de Kempen”. Een weekblad dat verscheen na de bevrijding en waarin een heleboel publicaties van Dupret en het Kempisch Legioen zijn opgenomen. Tot slot is er nog het archief van de Witte Brigade – Fidelio, dat zich (voorlopig nog) te Antwerpen bevindt. Deze organisatie speelde een belangrijke rol in de erkenning van het KL en in het archief bevinden zich naast de ledenlijst en persoonlijke dossiers van de leden ook nog briefwisseling. Het betreft hier voornamelijk brieven van en naar Marcel Louette, leider van de Witte Brigade - Fidelio.

C. Gebruikte archiefbronnen.

1) Het Soma, Brussel

Archief van het Kempisch Legioen[18] (AA 1870)

1-6 Stukken betreffende de clandestiene activiteiten en de bevrijding

Berichten tussen leden 31/07/1944-29/09-1944

Orders van de legioenbevelhebber (SB 12  en KKH 43) 01/06/1944-19/09/1944

Brieven aan de chef van de Belgische Nationale Brigade provincie Antwerpen aan de commandant van het Kempisch Legioen betreffende eventuele samenwerking tussen beide organisaties 15/09/1943

Brief van KKH 43 aan de heer van Bist te Turnhout betreffende het misbruiken van de naam van het Kempisch Legioen 10/06/1944

Instructies van het Geheim Leger provinciaal commando Antwerpen voor het voeren van guerrilla 23/08/1944

Instructies van de zonecommandant van het Geheim leger voor de vernietiging van het telefoonnetwerk in de provincie Antwerpen [1944]

7-36     Stukken betreffende de naoorlogse activiteiten, hoofdzakelijk de liquidatie

8-20     Briefwisseling 11/09/1944-1979

8          11/09/1944-11/11/1944

9          12/11/1944-10/04/1945

10        20/03/1945-20/06/1945

11        10/06/1945-08/09/1945

12        06/09/1945-13/11/1945

13        12/11/1945-31/01/1946

14        19/01/1946-30/04/1946

15        02/05/1946-01/04/1947

16        03/1947-26/03/1948

17        02/04/1948-29/05/1949

18        01/06/1949-31/12/1955

19        01/01/1956-25/01/1967

20        1968-1979

21        Reglement van inwendige orde 03/1972. ontwerp

22        Koninklijk besluit van 23/02/1961 houdende de erkenning van het Kempisch
Legioen, Service D en de Nationale Koningsgezinde beweging als gewapende weerstandsgroepering. Uittreksel uit het Belgisch staatsblad van 1958

23        Kontakt: maandblad van het Kempisch Legioen nrs 1 en 7 1948-1949

24        ledenlijsten 1944-1977

25        Lijst van leden uit Mol die werden gevangen genomen z.d.

26        Notulen van de bestuursvergadering van 11/01/1945, 11/09/1961, 04/10/1961,
26/08/1971 en z.d.

27        Ingekomen dagelijkse orders van het Coördinatiecomité van de
weerstandsgroepen der provincie Antwerpen orders 1 tot 40, 15/09/1944-31/10/1944

28        Ingekomen richtlijnen van de Unie van de Weerstand gewest Turnhout met

een lijst van afgevaardigden van het Kempisch Legioen in de Unie z.d.

29        Lied van het Kempisch Legioen op muziek van Bob Schotte en met tekst van
Jack Bess [1947]

30        Blanco opeisingsbevel van het Kempisch Legioen [1944]

31        Stukken betreffende de uitreiking van eervolle onderscheidingen en attesten
van gewapend weerstander 1945-1976

32        Toespraak van commandant Georges Dupret naar aanleiding van de   bevrijding van koning Leopold III uit krijgsgevangenschap 20/05/1945

33        Dossier betreffende de heropbouw van de hoeve van Victor Wils te Gierle commandopost van het Kempisch Legioen tijdens de bevrijding en afgebrand op 21/09/1944, 1947

34        Financiële stukken 1945-1972

35        Artikels van commandant Dupret en andere leden van het Kempisch Legioen
gepubliceerd in het weekblad “De Kempen”, voorheen het Inlichtings- en Annonceweekblad voor het Arrondissement Turnhout 1945-1948

36        Stukken betreffende de organisatie van het bevrijdingscriterium voor het
beroepsrenners te Turnhout ten voordele van de sociale dienst van het Kempisch Legioen 1948-1949

37-75   Persoonlijke dossiers

76-87   Documentatie

76        Huldegedicht van LS aan zijne majesteit de Koning Leopold III
05/07/1945

 

77        Statuten en historiek van de Nationale Confederatie der burgerlijke
weerstanders van België 1948

78        Stukken van de vereniging der Politieke Gevangenen afdeling Turnhout
1945-1947

 

79        Stukken betreffende de Belgische Democratische Unie 1946

80        Kandidatenlijst voor de veiligheidsdienst van het Geheim Leger te Mol [1944]

 

81        Affiche met vermelding van de officieren en manschappen van de Belgische
verzetsbewegingen op de dagorde van de Geallieerde expeditiekrachten [1944] afschrift

82        Rondzendbrief nr. 340 van de minister van Justitie betreffende de toepassing van de besluitwet van 12 oktober 1918 inzake de internering van vreemdelingen en Belgen die verdacht zijn van betrekking met den vijand 21/08/1944

83        Pamflet van het Onafhankelijkheidsfront getiteld “Vijf jaar geschiedenis met en vergelijkende bilan tussen de positie van het verzet en het beleid van de regering Pierlot” [1944]

84        Persknipsel betreffende de bevrijding van Turnhout, amnestie en René Van Looy 1984 en z.d.

85        Strijdliederen voor het verzet 11/1945

86        Statuten van de Belgische Nationale Beweging federatie Antwerpen z.d.
ontwerp
 

87        Circulaires van luitenant-generaal Pire betreffende de oprichting van de
Verbroedering(en) van het Geheim Leger z.d.

Archief dienst van de weerstand (niet-geïnventariseerd)

Doos Kempisch Legioen

2) Kwartier koningin Elisabeth, Evere

Archief van het ministerie van defensie

Farde 11, documenten aangaande de erkenning van het Kempisch Legioen, Service D en de Nationale Koninklijke Beweging

Archief Geheim Leger

Doos 14, nummer 82, Historique Zone II, Secteurs Mechelen – Brasschaat – Herentals

Doos 32, nummer 244, Démobilisation de l’A.S. – Zone II

Ingekeken erkenningsdossiers

3) Archief aangebracht door Johan Van Bourgonie

Synthese mijn aanbreng[19]

De strijd om brug II[20]

Persoonlijk Archief Dupret[21]

A         Foto’s waaronder groepsfoto KL

B          Boek Belgique – La relation officielle des evenements 1939/1940

C         Bijzondere stukken I

D         Bijzondere stukken II

E          Brieven, sommige anoniem aan Duitse instanties

F          Originele verslagen ect. KL Geel

            Ledenlijst Geel

G         Brieven van Weerstanders naar Huis? Andere?

H         Diverse documenten

I           Diverse brieven

J           Diverse brieven en documenten

K         Diverse publicaties

L          Krantenknipsels diverse periodes

4) Stadsarchief Turnhout (niet-geïnventariseerd)

“Inlichtingen en Annonceblad” en “De Kempen” 1945[22]

Taxandria, ingebonden jaargangen

5) Archief Witte Brigade – Fidelio[23], Antwerpen

93 – 95 Briefwisseling met het Kempisch Legioen

146 – 147 “Orders” instructies van bevelhebber G. Dupret juni 1944

146      Order 26 aan overste van het 2de peloton

147      Order van 6 juni 1944

148      Algemene briefwisseling

149      Stukken betreffende afhandeling van de personen

150      Lijsten van sectieoversten en afgevaardigden

151      Kontakt maandblad van WB – KL

152      Inschrijvingskaart voor het feest sectie Turnhout

Ledenlijst Kempisch Legioen

6) Archief dienst oorlogsslachtoffers, Brussel

Bekeken dossiers

D. Andere bronnen.

Naast deze archiefstukken zijn er ook nog andere informatiebronnen geraadpleegd. Vooreerst heb ik twee gesprekken gevoerd met twee verzetsstrijders. Omdat er in eerste instantie archief was dat in het bezit was van deze personen heb ik bij het afhalen ervan de tijd genomen om met hen over hun activiteiten tijdens de bezetting te spreken. Naast hen heb ik me, om eerder vermelde redenen, niet beziggehouden met het actief opzoeken van voormalige KL’ers. Het eerste gesprek had ik met dhr. Jos Huybrechts. Hij was tijdens de oorlog actief als koerier, maar werd gearresteerd wegens het verlenen van hulp aan een ontsnapte gevangene. Een groot deel van de oorlog bracht de man door in een concentratiekamp[24]. Hierdoor beschikt hij over weinig informatie die handelt over de verzetsperiode tijdens de bezetting. Na de oorlog was hij vanaf 1960 secretaris van het Kempisch Legioen (en later ook nog van andere vaderlandslievende bewegingen). Het was dankzij hem dat we het uitgebreide archief van het KL[25] hebben kunnen verwerven en openbaar maken voor onderzoek. Met dhr. Johan Van Bourgonie heb ik meerdere gesprekken gehad over de oorlogsjaren. Hij was via de scouts, in het midden van ’43, in contact gekomen met het verzet. In februari ’44 was hij betrokken in een aantal kleine acties. Na een oproepingsbevel om te gaan werken in Duitsland en op aanraden van zijn contactman is hij vervolgens ondergedoken tot het moment van de bevrijding kwam. Daarvoor was hij ook nog in dienst geweest van de Passieve Luchtverdediging. Bij de bevrijding was hij betrokken bij enkele kleinere acties[26]. Hier kwam echter plots een eind aan door de verslechterde gezondheid van zijn vader, deze was oorlogsinvalide van de Eerste Wereldoorlog. Hij overleed op 7 oktober 1944. Na de begrafenis werd hij aangesproken door zijn chef van het KL en van de PL om in dienst te gaan bij het Rode Kruis. Die hadden namelijk een tekort aan ambulanciers. Hij ging hierop in en beëindigde zo zijn loopbaan als weerstander. Naast het geven van zijn mening op de feiten, verzamelde hij zelf zeer actief vele bronnen. Zo bekwam hij het archief van Dhr. Dupret dat zich nog bij Mevr. Maes[27] (zijn weduwe) te Brussel bevond. Hij wees me op verschillende publicaties in de pers. Naast zijn eigen getuigenis, stelde hij ook nog een verhaal op van de gebeurtenissen aan brug II en in het Giels Bos. Hoewel deze man niet de opgeleid is tot historicus, deed hij dit op een zeer degelijke en zelfs kritische manier. Zijn bijdrage tot dit werk is dus zeker niet te onderschatten.

Op 25 maart 2003 was er in heel Vlaanderen nacht van de Geschiedenis, een initiatief van het Davidsfonds. In Turnhout werd die avond een lezing georganiseerd over de stad en zijn toestand tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naast de getuigenis van twee mensen die beide hun vader verloren, doordat deze wegens verzetsactiviteiten gearresteerd en weggevoerd werden, kwam ook Sam Van Clemen vertellen over de dagelijkse gebeurtenissen gedurende deze periode in de stad. Later op het jaar zou hij hierover trouwens een boek publiceren, dat dankbaar gebruikt werd in deze thesis[28]. Naast zijn uiteenzetting toen heb ik nog elektronisch contact met hem gehad over het nut van het stadsarchief van Turnhout voor mijn onderzoek. Het is dan voornamelijk via de bibliografie van zijn boek[29] dat ik de waarde en de bruikbare zaken uit dit archief heb kunnen halen. Kortstondig heb ik ook nog, eveneens elektronisch, contact gehad met Etienne Verhoeyen[30]. Dit in verband met een code-naam waarvan ik niet kon achterhalen wie erachter zat[31]. Jammer genoeg kon hij me niet helpen. Na een jaar onderzoek heb ik slechts een vermoeden kunnen bereiken over wie achter deze vier tekens zou zitten. Met Georges Bobon, de zoon van de stichter[32], had ik ook even contact. Wegens gezondheidsredenen heeft hij dit zeer beperkt moeten houden.

Dan moet ik ook nog de naam van Jan Laplasse vermelden. Toen ik aan dit onderzoek begon was hij actief in het AMSAB en op het archief van de Witte Brigade – Fidelio. Nu werkt hij als vorser aan een doctoraat, over het verzet in Vlaanderen, en dit via het Soma. Samen met hem kon ik het archief van dhr. Huybrechts verwerven voor het Soma, dat hij daarna uitstekend inventariseerde. Naast de vele tips en raadgevingen, ontdekt hij ook nog in het archief van de dienst van de weerstand, dat ze pas in het najaar van 2003 in het Soma verworven, een map die uitsluitend handelde over de erkenning van het Kempisch Legioen.

Tot slot wil ik ook nog het resultaat vermelden van mijn korte speurtocht op het internet. Mijn belangrijkste ontdekken was dat een thesis over Turnhout in de Tweede Wereldoorlog[33], gemaakt aan de universiteit van Leuven, integraal op het net stond. Ze bevestigde mijn vermoeden dat over het Kempisch Legioen weinig tot niets geweten is. In het hoofdstuk verzet wordt het KL vermeld, maar veel meer dan “Het Kempisch Legioen werd geleid door G.H.Dupret”[34]. Stessen leidt dit af uit een artikel dat na de oorlog verscheen in het Inlichtingen en Annonceblad[35]. Zijn thesis is grotendeels gebaseerd op bronnen uit het stadsarchief, de jaargang 1945 bevindt zich in dat archief, en onderbouwt bijgevolg de stelling dat er over het Kempisch Legioen niks interessants in dat archief te vinden is. Verder vond ik op het net een kort relaas geschreven door Georges Bobon over de laatste jaren van zijn vader[36]. In een lijst van de verschillende groeperingen staat het Kempisch Legioen vermeld[37]. Tot slot vond ik ook nog enkele verwijzingen naar het KL op een website over de geschiedenis van Ravels, Weelde en Poppel[38].

E. Lijst van gebruikte afkortingen

PL: Passieve Luchtverdediging

AMSAB: Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging

Soma:  Studie en documentatiecentrum voor Oorlog en hedendaagse Maatschappij

KL:  Kempisch Legioen

GFP:  Geheime FeldPolizei

AS/GL: Armée Secrete / Geheim leger

CP:  Commando Post

MNR/NKB:  Mouvement National Royale / Nationale Koninklijke Beweging

VNV: Vlaams Nationalistisch Verbond

NSKK: National Sozialitische Kraftfahrerkorps

NSJV:  Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen

SS: Schutz Staffel

FLAK: Flieger Abwehr Kanone

DMS: Dietse Meisjes Scharen

MNB/BNB: Mouvement National Belge / Belgische Nationale Beweging

WB: Witte Brigade

BNB:  Belgische Nationale Beweging

OMBR:  Organisation Militaire Belge de Résistance

OF:  Onafhankelijkheidsfront

NRW:  Nationale Raad van de Weerstand

UDB: Union Démocratique Belge

NSB:  Nationale oudstrijders Bond

SIS:  Secret Intelligence Services

SOE:  Special Operations Executive

CVP: Christelijke Volkspartij

ABVV:  Algemeen Belgisch Vakverbond

ACV: Algemeen Christelijk Vakverbond

PSC:  Parti Social Chrétien

NWOS: Nationaal Werk voor Oudstrijders en Oorlogsslachtoffers

VOS: Vlaamse Oudstrijders