1. BIBLIOGRAFIE.

1.1. BRONNEN.

Algemeen Rijksarchief.

ARA, I 008 30943 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Brussel 1497-1498).

ARA, I 008 30947 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Brussel 1501-1502).

ARA, I 008 30948 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Brussel 1502-1503).

ARA, I 008 30987 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Diest 1500-1501).

ARA, I 008 30988 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Diest 1511-1512).

ARA, I 008 30989 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Diest 1513-1514).

ARA, I 008 30990 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Diest 1514-1515).

ARA, I 008 30991 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Diest 1520-1521).

ARA, I 008 41242 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Mechelen 1451-1452).

ARA, I 008 41243 (archief van de Rekenkamer, stadsrekening Mechelen 1453-1454).

Rijksarchief in de provinciën.

Rijksarchief Anderlecht.

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3772 (Diversche annotata raeckende de scholasters ende naem vande posseseurs der selver, 1220 – 18de eeuw.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3773 (Registrum iurium libertatum et privilegiorium scholastrie Bruxellensis, 1229 – 1578.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3800 (over prebende en statuut scholaster, 15de eeuw).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3812 (Afschrift van de oorkonde waarbij het kapittel aan Jan van IJsse een stuk grond geeft bij de Sint-Goedelepoort op voorwaarde dat hij er een school bouwt, 1367. Afschrift van de overeenkomst (1514) tussen het kapittel en Jan Timmerman inzake de opvoeding der boninfanten.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3822 (Overeenkomsten en rekeningen betreffende de bouw van de Hoochschole, 1417-1418.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3830 (Afschrift van de privileges van hertog Jan III (1320) en Johanna en Wenceslas (1362) inzake de scholen te Brussel.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3831 (Uittreksels uit de oorkonden van hertog Jan III (1320) … .).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3832 (Ordonnantie (afschrift) van Johanna en Wenceslas inzake de scholen te Brussel, 1381.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3833 (Afschrift van de ordonnantie van hertog Filips de Goede inzake het schoolwezen te Brussel, 1431.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3834 (Uittreksels uit de ordonnantie inzake het schoolwezen te Brussel, 1510.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3869 (Uitspraak van hertog Filips de Goede in een geschil tussen de scholaster enerzijds en de pastoor van Molenbeek anderzijds betreffende de oprichting van een school, 1431.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3870 (Vonnis van de Raad van Brabant in een geschil tussen de scholaster en de pastoor van Molenbeek, betreffende de oprichting van een school, 1431.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 3871 (Vonnis van de Raad van Brabant waarbij bepaald wordt dat de broeders van Nazaret geen onderwijs mogen verstrekken zonder toelating van de scholaster, 1464.).

RA Anderlecht I 239 (archief St.-Michiels- en St.-Goedelekapittel) 6370 (Goeden vande boninfanten, 1273-1423.).

Rijksarchief Antwerpen.

RA Antwerpen, archief Onze-Lieve-Vrouwkerk en -kapittel: oorkonden: 10 juni 1361.

RA Antwerpen, archief Onze-Lieve-Vrouwkerk en -kapittel 2 (statuten van het kapittel, afschrift 16de eeuw).

RA Antwerpen, Oud gemeentearchief Berlaar 23 (contract schoolmeester 1505).

RA Antwerpen, Oud gemeentearchief Hoogstraten 633.

Rijksarchief Beveren.

RA Beveren, Schepengriffies Leuven 2460 (burgemeestersrekeningen Zichem van 1541-1542 tot 1549-1550 en rekening van 1585-1586).

Rijksarchief Leuven.

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 1214 (rekeningen kapittel Zoutleeuw 1458 en 1460).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 1218 (rekeningen kapittel Zoutleeuw 1506-1507, 1509-1510 en 1515-1516).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 1219 (rekening kapittel Zoutleeuw).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 1296 (statuten van het kapittel van Sint-Pieter te Leuven, 1290-1588).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 1328 (akkoord tussen de stad Leuven en het St.-Pieterskapittel te Leuven uit 1567).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 19599 (archief kapittel St.-Jacob te Leuven, akkoord scholasterie 1523).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 23003 (rekening kerk Zichem 1526).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26026 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1508-1509).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26027 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1513).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26028 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1519).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26029 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1517).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26030 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1518).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26032 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1520).

RA Leuven, Kerkelijk archief Brabant 26033 (rekening St.-Martinuskerk Overijse 1524).

Lokale archieven.

Stadsarchief Antwerpen.

SA Antwerpen, GA 4527 (privilegieboek schoolmeestersgilde St.-Ambrosius en St.-Cassianus).

SA Antwerpen, GA 4528 (rekenboek schoolmeestersgilde St.-Ambrosius en St.-Cassianus 1529-1570).

SA Antwerpen, K charter 240 (september 1250: proost Cobertus van Perwez beslist dat de benoeming van de twee schoolmeesters afhangt van het kapittel en niet meer van de scholaster).

SA Antwerpen, K charter 241 (juni 1251, Nicholaus, bisschop van Kamerijk vidimeert de regeling van het regime van de scholasterie te Antwerpen van september 1250).

SA Antwerpen, K 242 (parochiescholen Antwerpen, 1251-19de eeuw).

SA Antwerpen, Rekeningen (oud stadsarchief) 3 (kopie rekening 1324).

Stadsarchief Mechelen.

SA Mechelen, I Chartes 119.

SA Mechelen, VI 116/4°.

Stadsarchief Tienen.

SA Tienen, Kerkelijk archief Brabant 22088 (register benoemingen kapittel 1457-1540).

SA Tienen, Schepengriffies 4666 (stadsrekening Tienen 1522-1523).

SA Tienen, Schepengriffies 4667 (stadsrekening Tienen 1525-1526).

SA Tienen, Schepengriffies 4670 (stadsrekening Tienen 1528-1529).

SA Tienen, Schepengriffies 4671 (stadsrekening Tienen 1529-1530).

SA Tienen, Schepengriffies 4803 (stadsrekening Tienen 1547).

1.2. LITERATUURLIJST.

A. D., «De scholen der Bonefanten,» in: Rond den Heerd, XXI, 1886, pp.217-220.

BERLIERE (U.), «Les écoles abbatiales au moyen âge,» in: Le Messager des Fidèles. (Revue Bénédictine), VI, 1889, pp.449-511.

BERLIERE (U.), «Ecoles claustrales au moyen âge,» in: Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques, 1921, 12, pp.550-572.

BIJL (R.), Les juridictions scabinales dans le duché de Brabant (des origines à la fin du XVe siècle), Bruxelles, Presses universitaires de Bruxelles, s.d., 372p.

BONENFANT (M.), «Quelques cadres territoriaux de l’histoire de Bruxelles,» in: Annales de la Société royale d’Archéologie de Bruxelles, XXXVIII, 1934, p.32.

BOT (P.N.M.), Humanisme en onderwijs in Nederland, Utrecht_Antwerpen, 1955.

BOWEN (James), A History of Western Education. Volume Two. Civilization of Europe, Sixth to Sixteenth Century, London, Methuen & Co Ltd, 1975, XXII-504p., ill.

CONTRENI (J.J.), «The Xth century. The perspective from the schools,» in: SOT (M.) (ed.), Haut moyen âge. Culture, éducation et société. Etudes offertes à Pierre Riché, La Garenne-Colombes, Editions Européennes Erasme, 1990, pp.379-387. (Centre de Recherche sur l’Antiquité Tardive et le Haut Moyen-Age de l’Université Paris-X-Nanterre.)

CRAMER (F.), Geschichte der Erziehung und des Unterrichts in den Nederlanden während des Mittelalters, Stralsund, Löfflersche Buchhandlung, 1843, LVIII-338p.

CUVELIER (J.), Les dénombrements de foyers en Brabant (XIVe – XVIe siècle), Bruxelles, Kiessling et Cie., P. Imbreghts, 1912-1913, 2 vol.

DELPRAT (G.H.M.), Verhandeling over de broederschap van G. Groote en over de invloed der Fraterhuizen op den wetenschappelijken en godsdienstigen toestand, voornamelijk van de Nederlanden, na de veertiende eeuw, Arnhem, IS.AN. Nijhoff en Zoon, 1856 (Tweede vermeerderde en verbeterde druk), XVIII-372p.

DE JONG (Mayke), «De school van de dienst des Heren: kloosterscholen in het Karolingische Rijk,» in: STUIP (R.E.V.) en VELLEKOOP (C.) (ed.), Scholing in de Middeleeuwen, Hilversum, Verloren, 1995, pp.57-85. (Utrechtse bijdragen tot de mediëvistiek, 13.)

DE MOREAU (E.), Histoire de l’Eglise en Belgique. Tome complémentaire I, Texte. Circonscriptions ecclésiastiques, chapitres, abbayes, couvents avant 1559. Cartes des diocèses, archidiaconés, doyennnés et paroisses par J. Deharveng, des chapitres, abbayes, prieurés et couvents par E. De Moreau, S.J., en collaboration avec A. De Ghellinck, S.J., Bruxelles, 1948, L’Edition Universelle, S.A., 520p.

DE RIDDER-SYMOENS (H.), «Onderwijs en scholingsniveau in de Nederlanden,» in: WORMS (J.M.E.) (ed.), Oriëntatiecursus cultuurwetenschappen. Deel 1: de Bourgondisch-Habsburgse Nederlanden, Heerlen, Open Universiteit, 1992, pp.186-209.

DE ROO (R.), «Tentoonstelling ‘Het Onderwijs in vroegere dagen’ in het Stadsarchief,» in: Gulden Passer, XXVIII, 1950-1951, pp.141-144.

FONCKE (R.), «Aanteekeningen betrekkelijk de oude armschool te Mechelen,» in: Bulletin du Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de Malines, XXV, 1920, pp.46-72.

FORTGENS (H.W.), Meesters, scholieren en grammatica. Uit het middeleeuwse schoolwezen, Zwolle, 1956.

GENET (J.-P.), La mutation de l’éducation et de la culture médiévales. Occident chrétien (XIIe siècle – milieu du XVe siècle), Tome 1, s.l., Seli Arslan, 1999.

GESSLER (J.), Une bibliotheque scolaire du XIe siècle, d’après le catalogue provenant de l’abbaye d’Anchin, Bruxelles_Paris, L’Edition Universelle_­Desclée De Brouwer et Cie, 1935, 78p.

HENNE (A.), WAUTERS (A.) et MARTENS (M.), Histoire de la ville de Bruxelles. Nouvelle édition du texte original de 1845 augmentée de nombreuses reproductions de documents choisis par Mina Martens, archiviste de la ville, (5 vol.), Bruxelles, 1968-1972, 455p., 510p., 439p., 255p., ill., index général s.p.

«Humanisme en Latijnse scholen in de Kempen,» in: Oudheid en Kunst, 1954, 37, pp.3-98 (Bundel bijdragen van Kempisch Kongres, 1952).

KEMPENEERS (Paul), Thuis in Thienen, Tienen, 1999.

KERREMANS (C.), Etude sur les circonscriptions judiciaires et administratives du Brabant et les officiers placés à leur tête par les ducs, antérieurement à l’avènement de la maison de Bourgogne (1406), Bruxelles, Palais des Académies, 1949, 433p. (Académie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques, Mémoires, Collection in 8°, Tome XLIV, Fascicule 2 et dernier.)

De lagere school in België van de middeleeuwen tot nu, 10 oktober 1986 – 11 januari 1987, ASLK-Galerij, Brussel, Reyns, 1986, 288p., ill.

LEBON (L.), Instruction du peuple. Histoire de l’enseignement populaire en Belgique, Brussel, 1868.

LOURDAUX (J.W.), «De Sint-Maartenschool te Leuven. Moderne Devoten en onderwijs, een omstreden probleem,» in: Bijdragen. Tijdschrift voor Filosofie en Theologie, XXXVII, 1976, 2, pp.172-211., ill.

MATTHIEU (E.), «Du rôle des chapitres ecclésiastiques dans l’organisation de l’enseignement aux Pays-Bas,» in: Bulletin du Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de Malines, IX, 1899, pp.97-112.

MERTENS (F.H.) en TORFS (K.L.), Geschiedenis van Antwerpen sedert de stichting der stad tot op onze tijdingen, (8dln.), Antwerpen, (I:) 1845, XII-633p.; (II:) 1846, 672p.; (III:) 1847, 677p.; (IV:) 1848, 671p.; (V:) 1849, 663p.; (VI:) 1851, 659p.; (VII:) 1853, 638p.; (VIII) 1853-1854, 320-II-158p., ill.

NAUWELAERTS (M.A.), «Scholen en onderwijs in de Middeleeuwen,» in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden, Haarlem, 1980, deel IV, pp.366-375.

NAUWELAERTS (M.A.), «Meesters en leraren,» in: Flandria Nostra (III), Antwerpen, 1959, pp.349-385.

OEDIGER (Fr.W.), Uber die Bildung des geistlichen im späten Mittelalter, Leiden, 1953.

ORME (N.), English schools in the Middle Ages, London, Methuen & Co Ltd, 1973, XIV-369p.

PIRENNE (H.), «De l’état de l’instruction des laïques à l’époque mérovingienne,» in: Revue Bénédictine, L, 1934, 46, pp.165-177.

PIRENNE (H.), «L’instruction des marchands au moyen âge,» in: Annales d’histoire économique et sociale, I, 1929, 1, pp.13-28.

PLANCKE (R.L.), De historische paedagogiek van België. Overzicht en bibliografie, Antwerpen, De Sikkel, 1950.

POST (R.R.), Scholen en onderwijs in Nederland gedurende de Middeleeuwen, Utrecht_Antwerpen, Spectrum, 1954, 179p.

PRIMS (F.), «De oorsprong van de Latijnse dorpsscholen,» in: Oudheid en Kunst, XXXVII, 1954, pp.22-27.

PUT (E.), De cleyne schoolen. Het volksonderwijs in het hertogdom Brabant tussen Katholieke Reformatie en Verlichting (eind 16de eeuw – 1795), Leuven, 1990.

RICHE (P.), Ecoles et enseignement dans le haut moyen âge. Fin du Ve s. – milieu du XIe s., 2e éd., Paris, Picard, 1989, 471p., ill.

RICHE (P.), Les écoles et l’enseignement dans l’Occident chrétien de la fin du Ve s. au milieu du XIe s., Paris, Aubier Montaigne, 1979, 462p., ill. (Collection historique.)

RICHE (P.), Education et culture dans l’Occident barbare, VIe – VIIIe siècles, Paris, Editions du Seuil, 1962, 572p., ill.

RICHE (P.), «L’enseignement et la culture des laïcs dans l’Occident précarolingien,» in: La scuola nell’Occidente latino dell’alto medioevo, I, 1972, pp.231-253, pp.339-347.

RICHE (P.), «Recherches sur l'instruction des laïcs du IXe au XIIe siècle,» in: Cahiers de civilisation médiévale, V, 1962, 5, pp.175-182.

SNEYERS (E.), «De Latijnse school van Arendonk, Mol, Retie en Westerlo,» in: Oudheid en Kunst, XXXVII, 1954, p.28, p.45, p.55.

STALLAERT (C.) et VAN DER HAEGHEN (P.), De l’instruction publique au moyen âge (VIIIe au XVIe siècle), Bruxelles, Imprimerie de Ch. Lelong, 1850, Deuxième édition: 1855, 141p.

STEENACKERS (E.), «L’Ecole des choraux de l’Eglise Métropolitaine de Saint-Rombaut à Malines,» in: Handelingen van den Mechelsen Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst, XXXI.

STEENACKERS (E.), «La Grande Ecole à Malines,» in: Bulletin du Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de Malines, XXVI, 1921, pp.21-104.

STEENACKERS (E.), «Les recteurs de la Grande Ecole à Malines,» in: Mechlinia, X, 1933, 9, pp.129-135.

STUIP (R.E.V.) en VELLEKOOP (C.) (ed.), Scholing in de Middeleeuwen, Hilversum, Verloren, 1995, 256p., ill. (Utrechtse bijdragen tot de mediëvistiek, 13.)

VAN BUUREN (A.M.J.), «‘Want andere konsten sijn my te hoghe’: de stadsschool in de Nederlanden in de late Middeleeuwen,» in: STUIP (R.E.V.) en VELLEKOOP (C.) (ed.), Scholing in de Middeleeuwen, Hilversum, Verloren, 1995, pp.221-238.(Utrechtse bijdragen tot de mediëvistiek, 13.)

VERELLEN (J.R.), «Scholasterie en latijnse school te Herentals voor 1613,» in: Oudheid en Kunst, XXXVII, 1954, pp.32-43.

VERGER (J.), «Les écoles cathédrales méridionales. Etat de la question,» in: La Cathédrale, XIIe – XIVe siècle, Toulouse, Privat, 1995. (Cahiers de Fanjeux, 30.)

VERGER (J.) (ed.), Educations médiévales. L’enfance, l’école, l’Eglise en Occident, Ve – Xve siècle, Paris, Institut nationale de recherche pédagogique, 1991, 159p., ill. (Histoire de l’éducation, 50.)

LIJST MET ILLUSTRATIES.

TABEL MET PLAATSEN EN SCHOLEN IN HET HERTOGDOM BRABANT.

KAART 1 : PLAATSEN IN HET HERTOGDOM BRABANT WAAR IN DE MIDDELEEUWEN SCHOLEN VOORKWAMEN

LEGENDE BIJ KAART 1

TABEL MET ABDIJEN EN KLOOSTERS

TABEL MET KAPITTELS

TABEL MET BEGIJNHOVEN

TABEL MET DE BELANGRIJKSTE CENTRA VAN HET HERTOGDOM BRABANT